گیاه جوجوبا (هوهوبا)

معرفی درختچه جوجوبا:

جوجوبا (Simmondsia chinensis) بومی بیابان­های سوزان سونورنا در جنوب غربی کالیفرنیا و شمال غربی مکزیک است. علی­رغم آن­که منشاء جغرافیایی این گیاه از چین نیست ولی هنوز نام گونه جوجوبا منتسب به چین است. میزان بارش در این منطقه حدود ۸۰ میلی­متر در سال و دمای هوا به ۵۴ درجه­ سانتی­گراد می­رسد. تنها گیاهان معدودی در این مناطق می­توانند به حیات خود ادامه ­دهند. در بین سنگلاخ، شن و ماسه این منطقه، جوجوبا به طبیعت خشن عادت کرده و رشد و نمو می­کند. این گیاه در بیابانهای شرق امریکا در تپه ماهورهای شنی که گاهی چندین سال فاقد بارندگی است، نیز رشد می­نماید. جوجوبا درختچه ­ای با چند تنه است. اغلب آنها دارای اسکلت فشرده­ با شاخه­ ها و تاج انبوه پر برگ هستند. ارتفاع گیاه در مناطق بیابانی ۶۰-۹۰ سانتی­متر است و در مناطق دارای آبیاری مناسب به چند متر نیز می­رسد. این گیاه، همیشه سبز با برگ­های نازک سبز متمایل به خاکستری است. عمر طبیعی این گیاه حداقل ۴۰ سال است. برگ­ها دارای پوشش متراکمی به نام واکس روی کوتیکول هستند. این پوشش اتلاف آب را کاهش می­دهد و گیاه را در مقابل قارچ­ها، حشرات و عوامل بیماری­زا محافظت می­کند.

برای کمک به بقاء گیاه در خشکی، سیستم ریشه جوجوبا عمیق­ است و می­تواند رطوبت را از اعماق زمین جذب کند. درختچه­ های یک یا دو ساله دارای ریشه ­هایی به عمق ۴-۵ متر هستند. در برخی از درختچه ­های بالغ، گاهی ریشه به عمق ۱۳ متری زمین هم نفوذ می­کند. دانهال جوجوبا بیشتر تولیدات و ذخایر خود را صرف تولید ریشه­ های عمیق می­کند که به طور طبیعی یک مکانیسم بقاء در بیابان است. در این مناطق سطح بیرون خاک به سرعت خشک می­شود ولی ریشه دانهال می­تواند تا دو و نیم سانتی­متر در روز نیز رشد کند. طول ریشه ­های اغلب گیاهان جوان معمولا ۱۰ برابر بیشتر از ارتفاع گیاه است. به طور معمول یک دانهال پس از حدود ۲۱ روز از کاشت بذر از خاک ظاهر می­شود ولی در این زمان می­تواند ریشه­ هایی تا عمق ۴۶ سانتی­متر نیز داشته باشد.

جوجوبا گیاهی دوپایه است. گل­های نر فقط پرچم داشته و تولید دانه گرده می­کنند. گل­های ماده میوه و بذر تولید کرده و محتوی یک تخمدان با ۳ تخمک است. گل­های ماده فاقد گلبرگ یا اسانس بوده و مورد توجه حشرات نیستند. گل­های ماده معمولا به صورت منفرد هستند ولی گل­های نر به صورت خوشه ظاهر می­شوند.

در حال حاضر امکان تعیین جنسیت تا زمان گل­دهی در دانهال نیست. با ازدیاد رویشی گیاهان ماده به وسیله قلمه یا کشت بافت مشکل تعیین جنسیت برطرف خواهد شد. برای مثال برای اهداف صنعتی از بوته­ های ماده به روش رویشی، کلون­های انبوهی را می­توان تولید کرد.

میوه­ های هوهوبا اغلب به اندازه میوه بلوط بوده که در ابتدا سبز رنگ هستند اما با بلوغ آنها در طول اوایل تابستان رنگ آنها قهوه­ای می­شود. معمولا در هر غلاف یک دانه (بذر) تولید می­شود اما در موارد استثنایی ۲ یا ۳ دانه هم تولید می­شود. دانه بالغ جوجوبا اندازه­ای در حد میوه زیتون دارد. رنگ آن قهوه­ای مایل به قرمز است و روی سطح آن شیارهایی وجود دارد. پوسته دانه آن نازک و سخت است.

درختچه­ های جوجوبا معمولا از سال سوم یا چهارم شروع به باردهی می­نمایند. این گیاه دارای تناوب باردهی نیست اما برخی گیاهان در یک سال پر بار و در سال دیگر محصول کمی دارند. عملکرد بذر جوجوبا به میزان زیادی به مدیریت مزرعه بستگی دارد و از ۲۰۰ تا ۱۳۰۰ کیلوگرم در هکتار متفاوت است.

مهم­ترین محصول تجاری این گیاه روغن هوهوبا است که از بذر این گیاه به­ دست می­آید. اما بعد از استخراج روغن، تفاله­های آن نیز دسته­ای از مواد شیمیایی به نام سیموندسین­ها دارد. این ترکیبات حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد تفاله را تشکیل می­دهد. اگرچه هنوز تفاله­ های هوهوبا کاربرد تجاری گسترده­ای ندارند ولی به جهت وجود این مواد، قابلیت استفاده در غذاهای رژیمی دارند.

آب و هوای ایران به شدت تحت تاثیر کویرهای مرکزی قرار دارد و پیشروی مداوم بیابانها بستر حیات و محیط زیست را تهدید می­کند. از عوامل مهم کویری­ شدن، باران کم، بادهای شدید، حرارت زیاد خورشید و وجود منابع وسیع نمک در سطح خاک، پوشش گیاهی از بین رفته و کویر گسترش می یابد. تحمل این گیاه به خشکی و شوری و مقاومت در خاک­های ضعیف و  مناطق باد خیز، آن را مقاوم به عوامل نامساعد محیطی کرده است.

سطح زیر کشت دنیا حدود ۱۰۰۰۰ هکتار است. عمده­ ترین کشورهای تولیدکننده دنیا، آمریکا، مکزیک، فلسطین اشغالی، کاستاریکا، استرالیا، برزیل و پاراگوئه هستند. همچنین مزارع تجاری در آرژانتین، مصر، پرو و هندوستان وجود دارد. فلسطین اشغالی حدود یک سوم جوجوبای دنیا را تولید می­کند. بالاترین متوسط عملکرد را فلسطین اشغالی با ۳/۵ تن در هکتار داراست.

لطفا ازمطالب بالا  فقط با ذکر منبع استفاده نمایید.