یاس و یاسمن

خانواده Oleaceae

در خانواده Oleaceae تیره‌ای وجود دارد با نام Jasminum. بسیاری از گونه های متعلق به این تیره گیاهی را با نام یاس و یاسمن می شناسیم که عبارتند از:

یاسمن سفید، یاسمن جنگلی، یاس سفید

نام علمی آن Jasminum officinale و نام انگلیسی گیاه common jasmine,common shop jasmine,common white jasmine و همچنین poet’s jasmine (یاسمن شاعران) است که بومی شمال ایران، افغانستان، پاکستان ، هیمالیا و غرب چین است. یاسمن سفید گیاهی با عادت رشدی بالاروندگی است که برگساری خزانپذیر دارد و می تواند به ارتفاع ۱۲-۹ متر نیز برسد . برگهای این گیاه شامل ۹-۵ عدد برگچه و معمولا ۷ عدد برگچه است . گلهای سفید رنگ ان ۵ عدد گلبرگ دارند در طی اواسط الی اواخر تابستان شکوفا می شود و به دلیل عطر گلهایش معروفیت جهانی دارد .هر قدر که به سن گل اضافه شود ته مایه ای از رنگ صورتی نیز ظاهر می شود.

یاس(یاسمن) چمپا

یاس چمپا با نام علمی Jasminum grandiflorum و نامهای انگلیسی Catalonia jasmine, Spanish jasmine,royal jasmine, شناخته می‌شود. این گیاه بومی جنوب آسیا است و به شکل بوته‌ای خزانپذیر است که طول ساقه های آن که عادت رشد به شکل خزنده دارند به ۴-۲ متر می رسد. برگچه ها ۱۲-۵ سانتیمتر طول دارند و در هر برگ ۱۱-۵ برگچه وجود دارد. قسمت بیرونی غنچه ها گاهی به رنگ صورتی است اما گلها سفید رنگ و لوله ای شکل هستند که ۲٫۵-۱٫۳ سانتیمتر طول دارند و لبه آنان با برشهایی به ۵ قسمت به طول ۲٫۲-۱٫۳ سانتیمتر تقسیم شده است. عطر گل شیرین و منحصر به فرد است.

یاسمن پُر گل

این گیاه نام علمیJasminum floribundum و نام انگلیسی free-flowering jessamine شناخته می شود البته در برخی از منابع علمی این گیاه را زیر خانواده ای از Jasminum grandiflorum معرفی می کنند و از نظر ظاهری و خصوصیات رشد بسیار شبیه آن است. هر دو نوع یاس‌های چمپا و پر گل ، گلهای بسیار فراوانی را در یک مقطع زمانی تولید می کنند.

یاسمن زرد

با نام علمی jasminum fruticans و نام انگلیسی jasmin, makebate,shrubby jasmine,yellow jasmine شناخته می شود. این گیاه به شکل بوته ای نسبتا کروی شکل به ارتفاع حدود ۳٫۵ متر رشد می کند البته ساقه‌ها بلند و انعطاف پذیرند و از اطراف بوته به قسمت بیرونی متمایل می شوند. در هر دسته برگ معمولا سه عدد برگچه وجود دارد. گلها حدود یک سانتیمتر طول دارند و قسمت تاج آنان به برشهایی به ۵ قسمت تقسیم شده است و زرد رنگ و بدون عطر هستند و در دسته های محدود چندتایی در قسمت انتهایی ساقه ای کوچک شکوفا می شوند. برگسار این گیاه همیشه سبز است.

یاسمن پاکوتاه، رازقی پاکوتاه

با نام علمی Jasminum humile و نام انگلیسی Italian yellow jasmine, Nepal yellow jasmine و yellow jasmine شناخته می شود که بومی افغانستان ، هیمالیا و جنوب غربی چین است. این گیاه ۴-۲٫۵ متر رشد می کند و ۳ متر عرض می یابد و تقریبا شکل و فرم رشد بوته ای دارد. برگهای آن نیمه همیشه سبز است زیرا در مناطقی که زمستان سختی ندارند برگها را حفظ می کند در غیر این صورت برگها خزان خواهند داشت. ساقه ها نسبتا ضخیم هستند. هر دسته برگ از ۷-۵ برگچه که هر یک ۵ سانتیمتر طول دارند شکل گرفته اند. گلها در بهار و تابستان در دسته هایی که معمولا دارای شش عدد گل زرد رنگ هستند شکوفا می شوند و گلها معطر هستند.

یاسمن زمستانی

این گیاه با نام علمی Jasminum nudiflorum و نام انگلیسی winter jasmine شناخته می شود که بومی کشور چین است. گیاهی خزانپذیر با شکل و فرم بوته مانند حدود ۳ متر طول و عرض آن است. ساقه ها کمانی شکل هستند و در هر دسته برگ سه عدد برگچه وجود دارد که هر یک ۳ سانتیمتر طول دارند. گلدهی این نوع یاسمن البته با توجه به شرایط آب وهوایی منطقه می تواند در طی اواخر پاییز شروع و در طی زمستان ادامه یابد و به همین دلیل به یاسمن زمستانی معروف شده است. وجود گلهایی زرد رنگ بر روی ساقه های بدون برگ این گیاه در اواخر زمستان ، آنرا بسیار جالب توجه میکند. هر گل ۶ عدد گلبرگ دارند که معمولا زرد رنگ هستند اما ارقام سفید رنگ نیز گاهی مشاهده شده اند. گلها ۱ سانتیمتر قطر دارند و می توانند به تعداد زیادی بر روی گیاه شکوفا شوند. این گیاه بسیار هرس پذیر است و در صورت تمایل می توان آنرا به شکل پرچین تربیت کرد. از دیگر یاسمن هایی که بسیار شبیه یاسمن زمستانی است می توان به یاسمن چینی نام علمی Jasminum mesnyi اشاره کرد که در انگلیسی با نام Primerose jasmine و Chinese jasmine شناخته می شود که از نظر خصوصیات ظاهری بسیار شبیه یاسمن زمستانه است. یعنی گیاهی با فرم و شکل رشد بوته ای است که حدود ۳-۱٫۵ متر ارتفاع می یابد و گلهای زرد رنگ به قطر ۵ سانتیمتر در اوایل بهار و در طی تابستان تولید می کند. اما تفاوت های آن با این گیاه عبارت اند از: مقاومت کمتری به سرما دارد، گل هایش بزرگتر و معطر هستند و زمان گلدهی آن دیرتر است.

یاس رازقی، رازقی

با نام علمیJasminum sambac و نام انگلیسی Arabian jasmin,white-flowerd Indian jasmine شناخته می شود که بومی جنوب و جنوب شرقی آسیا است. به شکل بوته ای به طول ۳-۰٫۵ متر رشد می کند بنابراین به راحتی می توان انرا در گلدان پرورش داد. از گلها و برگهای معطر این گیاه در صنایع چای سازی نیز استفاده می شود. یاس رازقی گیاهی همیشه سبز است که برگهایی به طول ۱۲٫۵-۴ سانتیمتر و عرض ۷٫۵-۲ سانیتمتر دارد. گلها در طی سال و در دسته های ۱۲-۳ تایی در انتهای ساقه ها شکوفا می شوند که سفید رنگ ، دارای عطری شیرین و دلپذیر و قطری برابر با ۳-۲ سانیتمتر دارند که شکافهای موجود در لبه گلها آنان را به ۹-۵ قسمت تقسیم کرده است. گلها معمولا در طی عصر و از ساعت ۸-۶ باز می شوند و در طی روز بسته می شوند. برخی از ارقام این گیاه گلهایی با گلبرگ های بیشتر دارند و پُر پر خوانده می شوند.

یاس ژاپنی (هلندی)

با نام علمی Syringa reticulata شناخته می شود البته در منابع فارسی نام Syringia amurensis را برای آن معرفی کرده اند که اشتباه نیز نیست . amurensis در واقع یکی از زیر گونه های Syringa reticulata می باشد در واقع این یاس سه زیر گونه دارد که amurensis یکی از آنها است(دو زیر گونه دیگر عبارتند از Reticulata و pekinensis). تمامی این گیاهان خزاندار هستند . می توانند در بهترین شرایط محیطی تا حدود ۱۲ متر نیز رشد کنند که البته معمولا کوتاه تر از این باقی می مانند و گلهایی خوشه ای به رنگ سفید یا سفید – کرم تولید کنند. اگرچه این گیاه گاهی با نام یاس هلندی معرفی می شود اما ترجیح دادم با توجه به نام انگلیسی آن یعنی Japaneae lilac tree که موطن این گیاه (یعنی برخی کشورهای خاور دور همانند ژاپن، چین و کره) را نیز در نظر گرفته است ، این گیاه را با نام “یاس ژاپنی” معرفی کنیم.

توجه: گاهی در برخی از منابع فارسی زبان، گیاهی که به عنوان یاس هلندی در کشور ما شناخته می شود Ligustrum Japonicum معرفی شده است که درختی همیشه سبز به ارتفاع ۵-۲ متر است و همانند نمونه ای که در بالا معرفی شد گلهایی سفید یا سفید-کرم رنگ و خوشه ای و البته با بویی نه چندان خوشایند می دهد. اصولا این گیاه یاس نیست و نوعی “برگ نو” است . نام انگلیسی این گیاه Japanese Privet است که ترجمه فارسی آن برگ نوی ژاپنی می شود.

یاس صورتی

با نام علمی Jasminum polyanthum و نام انگلیسی Pink jasmine و همچنین گاهی White jasmine شناخته می شود که بومی چین است. این گیاه به شکل بالارونده رشد می کند که برگساری همیشه سبز و یا نیمه همیشه سبز دارد و غنچه های گل ان صورتی مایل به قرمز هستند که با توجه به شرایط آب و هوایی در اواخر زمستان و یا اوایل بهار شکوفا می شوند. البته گلبرگهای گل کمتر از غنچه های گل رنگ صورتی را نشان می دهند و در واقع صورتی – سفید هستند. دسته های برگ آن از ۷-۵ برگچه تشکیل شده است و برگچه ای که در انتهای هر دسته برگ قرار دارد به شکل قابل توجهی از دیگر برگچه ها بزرگتر است. این گیاه رشد سریعی دارد و می تواند تا حدود ۶ متر ارتفاع بیابد.

یاس خوشه ای (یاس بنفش)

با نام علمی Syringa vulgaris و نام انگلیسی Common lilac, lilac, syringa شناخته می شود. یاس بنفش بومی جنوب شرقی قاره اروپا است و در نواحی صخره ای به خوبی رشد می کند. این گیاه خزان پذیر است و به شکل درختچه ای با چند تنه و به طول ۷-۶ متر رشد می کند . برگها ۱۲-۴ سانتیمتر طول و ۸-۳ سانتیمتر عرض دارند. هر گل چهار عدد گلبرگ دارد و ۱۰-۶ میلیمتر طول و ۸-۵ میلیمتر قطر دارد .گلها در کنار هم به شکل فشرده قرار می گیرند و گل آذین (مجموعه گلها) ۱۸-۸ سانتیمتر طول دارد. توجه داشته باشید که اگرچه رنگ بنفش این گیاه محبوبیت بیشتری دارد و به همین دلیل گاهی این گیاه یاس بنفش نیز خوانده می شود اما اولا طیف مختلفی از رنگهای بنفش وجود دارد و همچنین ارقامی نیز وجود دارند که رنگ گلهایشان سفید رنگ و همچنین صورتی رنگ است. به همین دلیل به کار گیری نام یاس خوشه ای به دلیل خوشه ای بودن گلهای آن مناسب تر است.

یاس بنفش ایرانی

با نام علمی Syringe persica و نام انگلیسی Persian lilac, persian jasmine شناخته می‌شود. گیاهی خزاندار با شکل و فرم بوته ای و شاخساری نسبتا متراکم که می تواند به ارتفاع حدود دو متر دست یابد و گلهایی بنفش رنگ و معطر آن در اواخر بهار شکوفا می شوند.

یاس زرد

با نام علمی Forsythia intermedia و نام انگلیسی Forsythia, golden-bell شناخته می شود. این گیاه در واقع همان درختچه ای است که در اوایل بهار و قبل از آنکه برگ هایش رشد کنند، با گل های زرد رنگ و انبوه خود زیبایی خاصی را به معابر و پارکها می دهد و در ایران بسیار متداول است. اگر این گیاه هرس نشود طول ساقه ها می تواند به ۴-۳ متر برسد اما یاس زرد از هرس پذیری خوبی برخوردار است و معمولا با این عمل ، طول ساقه ها کنترل می شود. گلهای زرد رنگ آن بر روی ساقه های یک یا دو ساله شکل می گیرد بنابراین در زمان هرس ساقه های مسن تر را باید قطع کرد تا از گلدهی گیاه کاسته نشود. گلها زرد رنگ هستند که به شکل منفرد و یا در دسته های ۶-۲ تایی بر روی ساقه شکوفا می شوند.

یاسمن هندی

این گیاه با نام علمی Jasminum multiflorum و نامهای انگلیسی Winter jasmine,Indiane jasmine,Downy jasmine, Star jasmine شناخته می شود. در واقع این گیاه در طی فصل زمستان در کشور هند گل می دهد و به همین دلیل یاسمن هندی خوانده می شود. دلیل اسم دیگر آن (یاسمن زمستانی) نیز به همین دلیل است. تعداد گلهای این گیاه به قدری زیاد است که گاهی برگسار گیاه از گلها پوشانده می شوند و دیده نمی شوند. یاسمن هندی گیاهی با شکل و فرم رشد پیج و همیشه سبز (البته در مناطق گرمسیری مثل هندوستان) است که می تواند ۳-۱٫۵ متر رشد کند و در تمامی طول سال گل هایی سفید رنگ و تا حدودی معطر به قطر ۲ سانتیمتر تولید کند.

خانواده Bignoniaceae

یاس درختی، درخت چوب پنبه هندی

با نامل علمی Millingtonia hortensis و نام انگلیسی Indian cork tree, cork tree شناخته می شود. درختی بسیار مرتفع به طول ۲۵-۱۸ متر و تاجی به گستردگی ۱۱-۷ متر و طول متوسط عمر ۴۰ سال است که گلهای سفید رنگ و معطر آن زیبایی خاصی را به گیاه می بخشد. این درخت بخصوص در مناطق جنوبی کشور ایران و در استان هرمزگان کاشته می شود. مردم میناب این گیاه را به دلیل گلهای زیبا و معطری که دارد یاس درختی می نامند.

 خانواده Primulaceae

یاسمن صخره ای

اصولا یاسمن های صخره ای در مناطق کوهستانی یافت می شوند و بسیار مناسب باغهای صخره ای هستند. در ایران سه گونه از این گیاه وجود دارد که عبارتند از یاسمن صخره ای ارمنستانی (ارسبارانی) با نام علمی Androsace armeniaca گیاهی است دوساله به ارتفاع ۸۰-۱۰ سانتیمتر با گلهایی صورتی یا سفید به قطر ۱٫۵ سانتیمتر ، یاسمن صخره ای یکساله با نام علمی Androsace maxima و یاسمن صخره ای با نام علمی Androsace villosa با برگساری همیشه سبز به ارتفاعی حداکثر ۱۵ سانتیمتر و با گلهایی سفید تا صورتی رنگ .در مرکز گلهای سفید رنگ نواحی به رنگ زرد تا قرمز وجود دارد . تمامی انواع یاسمنهای صخره ای در زبان انگلیسی با نام Rock jasmine, Androsace, Sea navelwort شناخته می شوند. لازم به ذکر است که یاسمن های صخره ای گیاهانی متدوال در کشت و کار نیستند و فقط از این جهت که یاسمن خوانده می شوند، در اینجا معرفی شدند.

خانواده Apocynaceae

یاس ستاره ای

این گیاه با نام علمی Trachelospermum jasminoides و نام انگلیسی Star jasmine, Confederate jasmine, trader’s compass شناخته می شود و بومی جنوب شرق قاره آسیا است.یاس ستاره ای گیاهی پیچ و چوبی همیشه سبزی است که می تواند تا حدود ۳متر ارتفاع یابد و برگهای آن ۱۰-۲ سانتیمتر طول و ۴٫۵-۱ سانتیمتر عرض دارند. گلهای معطر ۲-۱ سانتیمتر قطر دارند و با برشهایی به ۵ قسمت تقسیم شده اند.

منبع : وبلاگ باغبانی سبز با اندکی تغییرات