آرشیو برچسب های: بونسای

مقدمه:

بونسای مجموعه ای از باغبانی و هنر است که به واسطه آن گیاه با یک تغییر شکل تحمیل شده به یک مجسمه زنده تبدیل می شود. هنرمند با استفاده از مفاد زیبایی، وهمی از طبیعت را در قالب شکل مینیاتوری پدید میآورد. بونسای یک آرایش غیرطبیعی نیست بلکه در قالب یک تغییر شکل ساده، طبیعت اصلی را در ذهن آدمی تداعی میکند. بن سای در اصل واژهای ژاپنی و به معنی کاشت گیاهان در گلدانهای کم عمق است

Bonsai واژهای ژاپنی است و به گیاهانی گفته میشود که با وجود داشتن اندازهی بزرگ در طبیعت، برای نگهداری در محیط کوچک سازش یافته اند. این کلمه از دو واژهی Bon به معنی سینی یا گلدان کوچک و Sai به معنی درخت یا گیاه تشکیل شده است. هنر پرورش بن سای هزاران سال پیش در چین رونق پیدا کرد. چینی ها احترام خاصی برای آن قائل هستند. نگاره های بسیاری از این هنر در کتیبه های باستانی چین وجود دارد. وجود بن سای و طبیعت در خانه از نظر مکتب بودائیسم، مفاهیم خاصی هم دارد. کم کم این هنر از چین به ژاپن رسید. ژاپنی های خلاق به توسعه و تکمیل آن پرداختند. هم اکنون چین و ژاپن از مهمترین صادر کنندگان بن سای هستند.

پرورش بن سای در واقع نوعی نگارگری روی گیاهان زنده است. هنرمند با حالات خاصی که به گیاه خود میدهد ضمن الهام از طبیعت، با بیننده صحبت میکند. بیشتر این گیاهان ظاهری کهنسال دارند. انسان با تماشای این درختان خود را در کنار طبیعت بکر جنگل احساس خواهد کرد. مشاهده ی تغییرات فصلها از ویژگیهای جذاب بن سای های خزاندار است.

تنوع گونه های گیاهی، بومی و منطقهای بودن برخی گیاهان، زیبایی درختان کهنسال و … سبب شده است تا کشورهایی از جمله ایالات متحده، آلمان، ایتالیا، هند، کانادا و … به پرورش بن سای روی بیاورند. البته چین و ژاپن از نظر کیفیت و کمیت تولید، همچنان در رتبه ی نخست قرار دارند.

ریشه ها:

ریشه های گیاه بونسای شده، در عین استحکام، سلامت و گستردگی، باید ظاهری کهن به درخت ببخشند. درروشهای متقارن، نامتقارن و اریب، ریشه ها در تمام جهات گسترده شده اند. اما در روشهای بادزده، صخره،رویشی و …. ریشه ها غالباً در جهت خلاف انحنای تنه گسترده شده اند. تا بدین ترتیب به گیاه ظاهری متقارن ببخشند. تعدادی ازریشه ها روی خاک قرار داده میشوند تا قدمت درخت را از نظر ظاهری افزایش دهند و تصور فرسایش خاک را در سالهای گذشته در ذهن القا کنند. برای تحقق این مهم، در زمان انتقال گیاه به گلدان بزرگتر، تعدادی از ریشه ها را روی خاک قرار می دهند و روی آنها را با خزه اسفاگنوم و مقدار کمی خاک می پوشانند. در طی آبیاری های مکرر، این پوشش نازک، از بین میرود و پوست ریشه در معرض نور خورشید، سخت میشود و بدین ترتیب هدف ما در القای تصور کهن بودن گیاه تحقق می آید. برای تشکیل ریشه های جدید در جهت مناسب، می توان ریشه را تا لایه کامبیوم خراش داد و روی آن را با خاک و خزه پوشاند. بعد از چند هفته، در محل زخم ریشه های جدیدی ایجاد میشود.

 

تنه:
گرچه همه قسمت های گیاه بن سای شده مهم است ، اما تنه گیاه اولین قسمتی است که توجه ناظر را به خود جلب میکند .تنه بن سای باید پوستی ضخیم ، یک پارچه و تودرتو داشته باشد . تنه باید به گونه ای باشد که هرچه به راس نزدیک میشود ضخامت آن کمتر شود . روی یک تنه خوب نباید آثار زخم ناشی از سیم پیچی دیده شود .

 

شاخه ها:

گیاهان در طبیعت ممکن است شاخه های در هم پیچیده داشته باشند . ولی در بن سای با سیم پیچی ، شاخه ها را به گونه ای تربیت می کنند ، که گیاه زیبا جلوه کند . معمولاً شاخه ها از نظر قطر و طول تفاوت دارند . شاخه های پایین تر ضخیم تر و بلندتر هستند و بخوبی در همه جهات گسترده می شوند . شکل هر شاخه به تنهایی نیز مد نظر است . در هنر بن سای بسیاری از شاخه های گیاه مطلوب به نظر نمی رسد . از این رو این شاخه ها را قطع می کنند .
برگها:
در یک بن سای خوب برگ ها سبز ، متراکم و کوچک است . گیاهانی که برگهای بزرگ دارند یا تعداد برگ آنها کم است ،برای بن سای مناسب نیستند . گیاهانی که برگ های کمی دارند ،درختی خزان کرده را تداعی می کنند . برگ های بزرگ نیز نسبت به اندازه کلی درخت بن سای شده، نامتناسب به نظر می رسند، برای آن که اندازه برگها کوچک شود ، از روش بیبرگی یا هرس برگ استفاده می کنند. این روش در کاهش اندازه برگ موثر است ولی در تغییر اندازه گلها و میوه ها زیاد مورد توجه نیست.

 

راس ساقه:

تنه به تدریج باریک می شود ، تا در انتها به راس منتهی شود. هرگاه به ارتفا‎ع کمتری نیاز باشد، می توان راس آن را قطع کرد و شاخه پایینتر از راس را که در راستای تنه است یا زاویه کمی با راستای تنه دارد ،به عنوان راس انتخاب و باپیچیدن سیم آن را تربیت کرد. شکل دهی با سیم: یکی از روش های اصلی برای شکل دادن به گیاه است و با سیم مسی و یا آلومینیومی انجام میشود.در هر حال درخت بنسای شده باید دارای راس باشد.

 

پشت و روی یک بونسای:

بونسای را نباید به صورت یک گیاه طبیعی در گلدان رها کرد. بلکه باید آن را طبق طرح مورد نظر کاشت و تربیت کرد. بونسای باید در نظر یک ناظر به خوبی جلوه گری کرده و قسمت جلو و پشت آن با هم فرق کند. کاملترین قسمت، قسمت جلو است . برآمدگی تنه نباید در جلو قرار گیرد.انتهای تنه باید قابل رویت بوده و تنه در یک طرف انحنا داشته باشد. نوک ساقه یا راس در قسمت جلو باید به طرف ناظر باشد.در قسمت جلو نباید شاخه ها درهم پیچیده باشند. همچنین نباید به طرف جلو رشد کنند و باید تمام شاخه ها به وضوح قابل دید باشند. قسمت پشت ، عمق مشخص و دیدگاه سه بعدی به گیاه می دهد، لذا یک یا دو شاخه در این قسمت تعبیه می گردد.

 

طرق مختلف پرورش بن سای

پرورش نهالی:

مشهورترین بونسای ها ژاپنی به همین طریق پرورش یافته اند. نهالی که در طبیعت به دلیل شرایط نامناسب رشد، خود به خود کوتاه و کوچک مانده است ، برای مبدل شدن به یک بنسای زیبا تنها احتیاج به یک تربیت صحیح دارد.گیاهانی نظیر کاج سیاه ژاپنی ، کاج قرمز ژاپنی ، کاج سوزنی ، عرعر و … را میتوان از این طریق بنسای نمود. مزیت این روش ، صرفه جویی در وقت است . زیرا برای تهیه بنسای از طریق کشت بذر، حداقل به ۵ الی ۱۰ سال زمان نیاز داریم. در ژاپن گیاهانی را که با توجه به خصوصیات بنسای از طبیعت جمع آوری میکنند، (آراکی) می نامند. بسیاری از گیاهانی که در صخره ها و کوهستانهای مناطق گرمسیری و معتدل در شکاف صخره ها رشد کرده اند ، به علت شرایط خاص موجود در منطقه و محیط کشت، خود به خود بونسای و تبدیل به درختانی مسن، با ارتفاع کم شده اند.

 

گیاهی که از طبیعت انتخاب وجمع آوری می شود می بایستی واجد خصوصیات زیر باشد:
۱- در عین کامل بودن به اندازه کافی کوچک باشد تا در گلدان کم عمق و کوچک جای گیرد.
۲- ریشه های قوی و گسترده داشته باشد.
۳- شاخه ها باید به نحو مطلوب ، بسته به شیوه بنسای مورد نظر، آراسته باشند.
۴- شاخه ها باید به نحو زیبا و دلپذیری در اطراف تنه اصلی پراکنده شده باشند.البته اگر شیوه بنسای مورد نظر روش نردبانی باشد این خصوصیت مورد توجه قرار نمی گیرد.
۵- به اندازه کافی سرزنده ، شاداب ، سالم و قوی به نظر برسد، تا نیاز به مراقبت و نگهداری ویژه نداشته باشد.
۶- ارتفاع زیادی نداشته باشد.
۷- گیاه انتخابی باید از نوع درختانی باشد که طول عمر زیادی دارند.

بعد از انتخاب به آرامی دورتا دور گیاه را خالی کرده و گیاه را سالم و بارعایت نکات باغبانی از محل رویش خارج میکنند.و با حصیر یا گونی دورتادور ریشه را میپوشانند. سپس با نخ و سیم، گونی یا حصیر را می بندند. قطع ریشه ها تا یک فاصله معینی از تنه، ضروری است. روش برش باید به صورت مورب باشد. گیاه را بعد از انتقال به گلخانه، در گلدانی می کارند. ته گلدان شن درشت، سپس یک لایه خاک و شن و پس از آن یک لایه ماسه و کود حیوانی و بعد شن شسته شده،ریخته میشود. گیاه بعد از ترمیم، آماده بنسای و تربیت مخصوص شیوه مورد نظر است.

پرورش به طریق خوابانیدن :

دومین روش آسان پرورش بونسای، روش خوابانیدن است . درختانی برای این روش مناسب هستند که بتوانند از طریق تنه یا شاخه، ریشه تولید کنند. برای نمونه میتوان از درختانی نظیر انار، افرا، نارون و یا صنوبر نام برد. درابتدا شاخه ای را که جلوه مناسبی برای ایجاد یک بنسای دارد، انتخاب و قسمتی از شاخه را حلقه برداری میکنند. سپس آن را با اسفنج یا خزه اسفاگنوم می پوشانند . و اطراف آن را با پلاستیک مسدود میکنند. بعد از یکی از دو سال میتوان ساقه را قطع کرد و قسمت مورد نظر را به گلدان منتقل کرد. پس از آن روشهای تربیتی و سیم پیچی آغاز میشود.

سایر روشها:

برای بونسای کردن گیاه از روشهای دیگری مانند پیوند زدن نیز استفاده میشود. در این روش از گیاهانی که به شرایط محدود بونسای، مقاوم هستند، به عنوان پایه استفاده میشود. پیوند آن نیز از نوع زینتی است.

 

شیوه های بنسای:

درختان در طبیعت در شرایط و موقعیت مختلفی رشد میکنند. بعضی از آنها عوامل رشد مناسب را در اختیار دارند در حالی که برخی از گیاهان در کوهستانها و مناطق شیبدار یا در کنار دریا و بادهای تند رشد میکنند. به همین دلیل مجبورند در برابر این عوامل نامساعد مقاومت کنند. این مبارزه، باعث تغییر شکل در گیاه میشود و شکلهای گوناگونی که غیرقابل شمارش هستند؛ پدید می آید. در یک بنسای خوب، سعی میشودکه از اشکال اصلی که در طبیعت وجود دارد تقلید شود. برای انتخاب شیوه بنسای آگاهی از طبقه بندی آنها ضروری است.
بنسایهایی که زیر ۱۵ سانتیمتر ارتفاع دارند بنسای مینیاتوری نامیده میشود.بن سای کوچک ۱۵ تا ۳۲ سانتیمتر ؛ بن سای متوسط ۳۲ تا ۶۰ سانتیمتر و بن سای بزرگ بیش از ۶۰ سانتیمتر ارتفاع دارند . اندازه یک بن سای باید با اندازه یک درخت روییده شده در طبیعت متناسب باشد . برای مثال بوته هایی مانند رزهای پا کوتاه یا شاه پسند درختی ؛ وقتی به رشد کامل می رسند ۵/۰ تا ۲ متر ارتفاع دارند . بنابراین برای بن ساهای مینیاتوری یا کوچک متناسب هستند . درختانی که در طبیعت ارتفاع آنها به ۲ تا ۴ متر می رسد ؛ مثل ختمی درختی برای بن ساهای متوسط مناسب هستند . درختانی که تا ارتفاع زیادی رشد می کنند مثل چنار ؛ کاج ها و … برای بن ساهای بزرگ مناسب هستند .

۱- نباید گیاه را در معرض باد قرار داد.

۲- خاک اطراف گیاه نباید خشک شود.

۳- در ۲ روز اول نباید گیاه در معرض نور مستقیم قرار گیرد، مگر آن که نور تنها به گلدان گیاه بتابد.

۴- به گیاهی که کاملا ریشه نگرفته نباید زیاد کود داد.

۵- در صورتی که گیاه جوانه های متعددی تولید کرد، با توجه به شیوه بنسای انتخابی، جوانه های مناسب را نگه داشت و از تولید شاخه توسط بقیه جوانه ها جلوگیری کرد. ۶- پس ازآن که گیاه کاملا شکل گرفت، میتوان آن را به گلدان زیباتری منتقل کرد.این عمل باید در ماه فروردین و اردیبهشت صورت گیرد.

روش تربیت بن سای ساقه

راست متقارن:

در این روش درخت در یک مسیر مستقیم رشد می کند . ریشه ها نیز در همه جهات عمود بر ساقه گسترده شده اند . در این روش ، درخت را به گونه ای تربیت می کنند که درختی رشد کرده در شرایط کاملاً مناسب و طبیعی ، در ذهن تداعی شود . برای ایجاد شکل ساقه راست متقارن ، باید پایین ترین شاخه را در حدود یک سوم ارتفاع تنه حفظ کرد و با سیم پیچی مانع حرکت آن به سمت جلو شود. آشفتگی شاخه ها باعث پنهان شدن قسمت عقبی و پشت درخت میشود. تعیین اولین شاخه مهم است زیرا موقعیت شاخه دوم با توجه به شاخه اول معین میشود. دومین شاخه بلند در قسمت دیگر وکمی بالاتر باشد. این شاخه باید کمی به قسمت پشت متمایل باشدو به گونه ای پرورش داده شود، که مقداری از قسمت زیر شاخه در دید ناظر قرار گیرد. این شاخه به تاج درخت عمق میبخشد. سومین شاخه در قسمت عقب و کمی بالاتر از دومین شاخه قرار میگیرد. چهارمین شاخه در راستای دومین شاخه است. شاخه های دیگر نیز به همین ترتیب و به صورت متناوب قرار خواهند گرفت. شاخه ها نباید در دید ناظر بالای سر یکدیگر قرار گیرند زیرا در این صورت به یک میزان از نور خورشید و جریان هوا، بهره مند نخواهند شد.

 

روش ساقه راست نامتقارن :

در این روش، مانند روش متقارن، درخت رو به بالا رشد میکند ولی تنه دارای انحناهای بسیار زیبایی است. انحناها بیشتر به صورت زیگزاگ است. اما شاخه ها وضعیتی مشابه با روش متقارن دارند. در این روش راس ساقه اندکی به یک طرف کج شده است.

 

روش اریب :

این روش بسیار آسان است و برای افراد مبتدی در نظر گرفته میشود، در زمانی کوتاه نیز میتوان آن را ایجاد کرد. در این روش تنه درخت با انحنایی حدود ۴۵ درجه به طرف راست یا چپ متمایل میشود. بدین ترتیب تنه ابتدا به یک طرف مایل شده و دوباره بعد از طی فاصله کوتاه درمسیر اولی قرار میگیرد. اولین شاخه، قوی و نیرومند است و در مکانی که انحنای تنه شروع میشود، واقع شده است. این شاخه یا به صورت افقی گسترده میشودیا روبه بالا متمایل میگردد و بیشترین نور را دریافت میکند. روش تنه کج، درختی را درذهن القا میکند که در اثر نیروهای طبیعی، به این شکل درآمده است. گستردگی ریشه بیشتر در خلاف انحنای تنه است. این روش خلق یک بنسای و یک نمونه جالب را برای هنرمندان امکانپذیر می سازد.

 

روش بادزده:

در روش بادزده، یک بنسای را باید آن گونه شکل داد که همانند یک درخت یا گروهی از درختان باشد که در یک مکان بادخیز یا در مجاور ساحل یا در نوک تپه رشد کرده اند. در این روش تنه مستقیم است، ولی با زمین زاویه میسازد( عمود بر زمین نیست). زاویه خط تنه از راستای شاقولی حدود ۴۵ درجه است. راس ساقه نیز در مسیرخمیدگی است. شاخه ها باید همچنان به صورت افقی حفظ شوند. خمیدگی درخت و وضع شاخه ها، این تصور را درذهن ناظر القا میکند که درخت در پیکاری طولانی با بادهای شدید است.

 

روش نردبانی:

این روش، که بسیار ساده است، برای بنسای کردن گیاهانی که از طریق خوابانیدن ریشه دار شده اند استفاده میشود. این گیاهان را به گونه ای تربیت میکنند که تمام شاخه های آنها در یک جهت قرار گیرند. سپس تنه گیاه را به صورت افقی، به طوری که شاخه ها رو به بالا قرار گیرند، دریک ظرف قرار میدهند و روی آن خاک می ریزند. برای تسریع ریشه زدایی، در زیر هر شاخه قسمتی از تنه را زخمی میکنند.
میتوان بین شاخه ها قطعات سنگ قرار داد تا بنسای نمای کوهستانی به خود بگیرد. بدین ترتیب سیمای یک جنگل در ذهن القا میشود.

 

تفاوت گیاهان بن سای شده با گیاهان معمولی:

بونسای به علت رشد در یک محیط محدود، از نظر تبادلات غذایی، اندکی با گیاهی که در باغچه یا جنگل رشد می کند متفاوت است. یک درخت ریشه‌ی خود را برای جذب مواد غذایی در خاک گسترش می‌دهد و شاخساره‌ی آن با توجه به میزان مواد غذایی و نور و … که از محیط می‌رسد، رشد می‌کند. درخت تا جایی که ریشه توانایی ارسال مواد غذایی به بالا را دارد، قد می‌کشد. بعد از آن درخت کم کم رو به پیری رفته و سرانجام خواهد مرد.

اما در بونسای این‌طور نیست. میزان تبادلات ریشه و اندام هوایی در بن سای، به پرورش دهنده آن بستگی دارد. این میزان هرچه بیشتر باشد، بونسای بلندتر می‌شود و بر عکس.

نکته‌ی مهم در بونسای تعادل میان اندام‌ها (زمینی و هوایی) است. زمانی که این تعادل در محیط یک گلدان ایجاد شود، می‌توان گفت که گیاه به بونسای تبدیل شده است.

تفاوت دیگر بونسای با گیاه معمولی عمر بیشتر آن است. چون ریشه و شاخساره‌ی بن سای دائم در حال هرس شدن هستند، همواره تولید اندام‌های جوان می‌کنند. ریشه هم به علت کوتاه بودن قد درخت برای ارسال مواد غذایی زیاد دچار مشکل نمی‌شود.
معیارهای انتخاب گونه گیاهی مناسب :

برای انتخاب گونه‌ی مناسب باید علاوه بر زیبایی گیاه، موارد دیگری را هم در نظر گرفت. میزان تابش مسقیم آفتاب، شدت نور و دمای محل نگهداری در انتخاب گونه تعیین کننده هستند. بسته به اینکه محل نگهداری فضای بسته (اتاق) است یا فضای آزاد، گونه‌ی گیاه باید تفاوت داشته باشد. البته در فضای بسته هم در صورت وجود تابش مستقیم یا استفاده از لامپ‌های فلورسنت، می‌توان از گونه‌های فضای آزاد با رعایت برخی شرایط استفاده نمود. گیاهان سایه پسند مثل فیکوس‌ها برای اتاق‌های کم نور و درختانی مثل نارون، انار و زیتون برای اتاق‌هایی که روزانه چند ساعتی از تابش خورشید بهره‌مند می‌شوند، مناسب هستند.

درختان زیبایی چون انواع افرا، بلوط، آزاد، ممرز و انواع سوزنی برگ‌ها برای بونسای فضای آزاد بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

 

بونسای های همیشه سبز، خزان‌دار، مثمر و غیر مثمر :

زیباترین بن سای‌ها معمولاً گونه های خزان دار هستند. این گیاهان در فضای باز به راحتی رشد می‌کنند و در برابر تغییرات فصول عکس العمل نشان می‌دهند. مشاهده‌ی گونه‌های خزان دار و تغییر رنگ برگ‌ها در پاییز و زمستان و جوانه زنی مجدد آنها در بهار بسیار مورد توجه علاقمندان است. از جمله گونه‌های خزان دار می‌توان چنار، ممرز، بلوط، افرا و … را نام برد.

سوزنی برگ‌ها، سیتروس‌ها، فیکوس‌ها و … از جمله بن‌سای‌های همیشه سبز هستند. جذابیت این گونه‌ها به سبز بودن آنها در پاییز و زمستان بر می‌گردد. بیشتر گونه‌های فضای بسته همیشه سبز هستند.

نگهداری از بونسای های غیر مثمر مانند: فیکوس، برگ نو، افرا، راش و … قدری راحت‌تر است. پرورش گونه‌های مثمر مثل سیب، انار، به، خاس و … در صورتی که از آنها میوه بخواهیم قدری دشوار است. در این موارد میزان، نوع و زمان تغذیه‌ی مصنوعی بسیار مورد اهمیت است.

انتخاب گلدان مناسب برای تهیه یک گلدان خوب، علاوه بر سلیقه و علاقه، در نظر گرفتن چند نکته مفید است:

یک گلدان مناسب باید از نظر وزن با گیاهی که در آن کاشته می‌شود تناسب داشته باشد. زهکشی گلدان باید به خوبی انجام شود. در مورد سوزنی برگ‌ها باید کمی بیشتر از معمول باشد. شکل و اندازه گلدان باید متناسب با نوع گیاه باشد.

تناسب رنگ گلدان با رنگ برگ‌ها یا ساقه هم می‌تواند در زیبایی گیاه تاثیر داشته باشد. برای گونه‌های خزان دار که ریزش برگ آنها مورد توجه است، گلدان‌های بیضی و گرد زیباتر هستند. در مورد ساقه‌های ستبر و گیاهان کهنسال، گلدان‌های عمیق‌تر مناسب‌تر اند. ضمن این‌که به تعادل گیاه هم کمک زیادی می‌کنند.

خاک
در گلدان‌های بونسای بافت خاک با گلدان‌های معمولی تفاوت دارد. زهکشی و توانایی نگهداری آب باید زیاد باشد. به طور متوسط هر گلدان روزانه یک بار آبیاری می‌شود؛ بنابراین باید از زهکشی مطلوب برخوردار باشد، در عین حال باید توانایی ذخیره و نگهداری آب و مواد غذایی را هم داشته باشد. به اصطلاح نباید به راحتی آبشویی شود. یک خاک خوب باید همزمان دو خصوصیت زهکشی، نگهداری آب و مواد غذایی را داشته باشد. سوزنی برگ‌ها نیاز به خاک تقریباً سبک با زهکشی قوی دارند. قدری هم اسیدی بودن خاک برای آنها مفید است. در مقابل بیشتر پهن برگ‌ها خاک مرطوب را ترجیه می‌دهند. با توجه به گونه گیاهی مورد نظر، می‌توان مخلوطی از خاک برگ (هوموس) الک شده، رس و شن را مورد استفاده قرار داد. با افزایش نسبت شن قابلیت زهکشی خاک بیشتر می‌شود. هرچه خاک برگ بیشتر باشد، قدرت نگهداری آب بیشتر است. افزایش نسبت رس در مخلوط سبب سنگین‌تر شدن خاک می‌شود. به طور کلی تهیه یک مخلوط مناسب به روش آزمون و خطا هم بد نیست!

 

لطفا با ذکر منبع استفاده شود. با تشکر از مهندس ایرانمهر