لاله
مقدمه :
موطن اصلی لاله آسیای مرکزی – سیبری – مغولستان و چین است نمونه های وحشی آن در قسمتهای مختلف ایران به ویژه سلسله جبال زاگرس و البرز وجود داشته به تدریج این گیاه متوجه اروپائیان قرار گرفته و از راه اتریش و آلمان به اروپا راه یافت پس از مدتی هلندی ها توانستند از تولید کنندگان بزرگ آن محسوب شوند و در صدد ایجاد انواع پر گل تر و قوی تر از این گیاه بر آمدند امروزه این گیاه در سرتاسر پنج قاره انتشار یافته است .
این گیاه در عین سادگی دارای ظاهری زیبا است و به دلیل انواع مختلفی که از ان در طی چند دهه ی اخیر به بازار عرضه شده مورد توجه افراد است .
لاله دارای رنگها و طرحهای مختلفی است و به حالت شاخه بریده گلدنی و کشت در فضای آزاد مورد استفاده است . اقسام لاله به ۲۵۰۰ نوع بالغ می گردد .
خصوصیات گیاهشناسی :
لاله جزء ژئوفیت ها محسوب می شود ژئوفیت ها گونه های گیاهی هستند که نه تنها به وسیله بذر ، بلکه به وسیله اندامهای زیر زمینی که دارند افزایش یافته و تداوم نسل می دهند. نقش اولیه این اندامها ذخیره آب و مواد غذایی و تامین مواد برای رشد و نمو در فصل بعدی است و به این وسیله بقای نسل را تضمین می کنند جنسهای ژئوفیت هم شامل گزینه هایی از گیاهان تک لپه ای و هم گونه هایی از گیاهان دو لپه است ژئوفیت ها را به طور کلی در تجارت و باغبانی به نام سوخوار ها bulbs می نامند و آنها را به دو دسته کلی گیاهان سوخوار و گیاهان غده ای تقسیم می کنند.
گیاهان سوخدار اغلب گیاهانی چند ساله و پایا هستند که بقای آنها از دو طریق تامین می شود یکی اینکه سوخ اصلی هر ساله از بین می رود و به جای آن یک یا دو سوخک بزرگ و چندین سوخک باقی می ماند . مثل : لاله و زنبق سوخ دار دیگر اینکه سوخ اصلی تا چند سال باقی مانده و هر سال بزرگتر می شود و سوخ های جدید به قسمت تحتانی آن متصل باقی می مانند تا بزرگ شده به اندازه گلدهی برسند مثل نرگس و سنبل لذا از نظر دوام سوخ مادری آنها را به دو دسته سوخ مادری یک ساله و چند ساله تقسیم می کنند .
سوخ مادری یکساله : لاله ، زنبق های سوخی
سوخ مادری چند ساله : نرگس ، آماریلیس ، سیرک ، سنبل ، مریم
گیاهان سوخدار به دو گروه حقیقی و پداژه ( سوخ توپر ) تقسیم می شوند .
سوخ حقیقی : سوخ حقیقی بر دو نوع است .
سوخ حقیقی پوشش دار tunicated به آنها سوخ های ورقه ای laminat و یا سوخ های فلسی پوستی هم می گویند در این دسته فلسهای گوشتی به صورت لایه های متحد المرکز قرار دارند و مریستم راسی را در بر گرفته اند
مثل : لاله ، نرگس ، سنبل ، آماریلیس ، مریم ، لاله واژگون ، گالانتوس ، همانتوس بعضی از زنبق ها .
سوخ های بدون پوشش nontunicated به آنها سوخ فلسی scaly نیز می گویند در این دسته فلسهای گوشتی مثلثی شکل بوده و همدیگر را کاملا نمی پوشانند. مثل : لیلیوم ( سوسن ) ، بعضی از لاله های واژگون .
پداژه : ( سوخ توپر ) این اندام فاقد فلس گوشتی است و در واقع بخش پایین ساقه است که متورم شده است. مثل : گلایول ، زعفران ، فریزیا ، گل حسرت
بدین ترتیب گل لاله در دسته سوخ حقیقی پوشش دار جای می گیرد .
مهمترین قسمت پیاز ، بخش پایینی آن است که طبق نام دارد تمام بخشهای دیگر پیاز از این بخش به وجود می آیند در حاشیه پایینی آن ریشه ها و بر سطح بالایی آن پولکها به شکل متحد المرکز پیرامون جوانه گل به وجود می آیند افزون بر این ، بر روی این طبق جوانه های دیگری پدید می آیند که یا در انتهای چرخه رشد به پیاز جایگزین تبدیل می شوند و یا بچه پیازهایی به وجود می آورند که دقیقا همانند والدین خود هستند با این تفاوت که به مراتب کوچکترند
در پاره ای از گونه ها ، بچه پیازها در انتهای ساقه هایی پدید می آیند که آنها را ساقه زیر زمینی ( استولون) می نامند و گاهی اوقات طول آنها به دهها سانتی متر می رسد این ساقه زیر زمینی از دراز شدن بخشی از طبق به وجود آمده است معمولا دو تا سه سال طول می کشد تا اندازه بچه پیاز ها به حد مورد نیاز برای تولید گل برسد .
خصوصیات ظاهری :
سوخ بالغ لاله دارای ۶ برگ فلسی اندوخته ای است که به صفحه قایده ای چسبیده اند. در محور هر فلس یک جوانه بر روی صفحه پایه ای قرار دارد که بعدا به سوخ گلدهنده تبدیل می شوند و بالاترین جوانه محوری چهار برگ و یک گل انتهایی تولید می کند. پایین ترین برگ، بزرگترین بوده و برگ پوشاننده نام دارد این برگ در قسمتی از سوخ که کمی صاف است ظاهر می شود بعضی از گونه ها و کولتیوارها بیش از یگ گل روی ساقه گلدهنده تولید می کنند
ریشه ها در لاله به صورت رشته ای و فاقد انشعاب است برگها در سطح خاک گسترده و اغلب حاشیه آنها موج دار است تعداد برگها بر حسب توان گلدهی متفاوت است گلها و برگها با هم توسعه می یابند. گل از سه کاسبرگ گلبرگ مانند و سه گلبرگ با رنگهای متنوع تشکیل شده که تا حدودی همدیگر را می پوشانند. در میان آنها لکه های تیره دیده می شود که به آن چشم می گویند و از مشخصات لاله است ۶ پرچم دارد تخمدان آن سه خانه ای و کلاله سه شاخه است .
برگهای گیاه معمولا تا حدودی دراز است و بر سطح خاک گسترده می شود و نوعی روزت به وجود می آورد و این قسمت در بسیاری از گونه های وحشی پایه گیاه را حفاظت می نماید اغلب اوقات حاشیه های آنها بسیار پیچ خورده است پاره ای از آنها دارای حواشی سرخ فام هستند یا رگه هایی به رنگ قهوه ای مایل به سرخ روی آنها مشاهده می شود پاره ای دیگر که کوچکترند گل را در صعود خویش به سوی خورشید و در طول ساقه ای ساده یا منشعب و نسبتا صاف و کشیده امراهی می نمایند .
لاله در گروه گلهای synanthus قرار دارد یعنی برگها به طور همزمان اما متوالی و قبل از اجزای گل ها متمایز می شوند و یا به عبارتی برگها و گلها با هم توسعه می یابند . اغلب اوقات حاشیه ی برگها آنها بسیار پیچ خورده اند ، پاره ای از آنها دارای حواشی سرخ فام هستند یا رگه هایی قهوه ای مایل به سرخ روی آنها مشاهده می شود .
در گونه های مختلف ، کیسه های گرده بر روی میله هایی کرکدار یا بدون کرک قرار گرفته است .
ویژگی یکی از گونه های وحشی لاله این است که بر روی ساقه ای که در قسمتهای نسبتا پایین منشعب شده است چنین و گاهی اوقات تا پنج گل منفرد پدید می آورد متاسفانه این گونه ها به خوبی شناخته نشده است دانه های آنها پهن ، حنایی رنگ و سه گوش است . این دانه ها به آسانی می رویند ولی باید شش سال طولانی انتظار کشید تا نخستین گل آنها بر روی شاخه رخ نماید .
از نظر باغبانی لاله ها دو گروه هستند :
۱ – لاله های با ساقه گلدهنده بلند که برای گل بریدنی مناسب هستند .
۲ – لاله های با دمگل کوتاه ، گل درشت و با دوام که برای زود رس کردن و کاشت در گلدان مناسبند
نحوه ی کشت و کار :
لاله به وسیله بذر و سوخ قابل افزایش است بذر آن تا ۲ سال بعد از کاشت سوخ می دهد و ۶ سال طول می کشد تا سوخ به اندازه گلدهی برسد روش تجاری افزایش لاله استفاده از سوخ است که از رشد رویشی جوانه های محوری حاصل می شود .
در افزایش به وسیله سوخ بهترین کاشت آن در باغچه و محیط خارج از گلخانه اواخر آبان است سوخ های کاشته شده در باغ تمام مدت زمستان را در خاک مانده و با گرم شدن هوا در آغاز فصل بهار به گل می نشیند اگر دمای خاک در زمان کاشت از ۱۷ درجه سانتی گراد کمتر باشد بهتر است چون کمتر با خطر فوزاریوم مواجه می شود ارقامی که سوخ های کوچکتری دارند برای کاشت در باغ مناسبند .
پیش رسی کردن forcing :
روند پیش رس کردن لاله همانند سنبل است بدین ترتیب که سوخ لاله رادر پاییز در گلدان کشت کرده و آن را در شرایط سرد ۹ درجه سانتی گراد و تاریک قرار می دهند تا ریشه بدهد برای ادامه سرمادهی و نیز رشد جوانه دما را به ۵ درجه سانتی گراد کاهش می دهند سپس دما را افزایش داده ۲۰ – ۱۷ درجه سانتی گراد و به تدریج نور را افزایش می دهند .
در روش دیگر می توان در پاییز سوخ لاله را در گلدان کشت کرد و روی آن را با ماسه پوشاند که در این حالت در دمای خنک ریشه ها رشد می کنند هر چه گیاه رشد می کند باید مقدار بیشتری ماسه روی آن ریخت هنگامی که مایل هستیم گیاه به گل برود ماسه را از روی گیاه بر می داریم و به محل گرمتر در گلخانه سرد منتقل می کنیم که در این صورت پس از چند روز گل می دهد. چون در این مدت ریشه ها تشکیل شده و برگها نیز به صورت تاریک روییده رشد کرده اند و کافی است که با نور مواجه شود تا ساقه گلدهنده فعالیت خود را آغاز کند .
در مورد گیاهانی مانند لاله و سنبل بهتر است که هر ساله آنها را از خاک خارج کرده و چندین ماه استراحت داد و دوباره کشت نمود این امر باعث می شود پیازها دارای آمادگی بیشتری جهت گلدهی باشند لاله از دسته گیاهان سوخ دار بهار گل است که این دسته در اواسط تا اواخر پاییز کشت شده و در بهار گل می دهند و معمولا به سرما مقاومند، دارای رکود تابستانه است یعنی در تابستان در زمانی که هوا گرم و خاک خشک است دوره استراحت را می گذراند، عامل مهم در تشکیل گل و نمود در گیاهان سوخدار دماست و در مورد لاله نیز این امر مهمتر جلوه می کند عامل نور نیز از درجه اهمیت کمتری نسبت به دما برخوردار است .
شیوه کشت در گلدان :
پرورش لاله در گلدان و در بالکن امکان پذیر است همه انواع لاله را می توان در گلدان پرورش داد به شرط اینکه از خاک مناسب استفاده نماییم و زهکشی گلدان خوب باشد .
لازمه کشت پیاز ها در گلدان این است که هر ساله گلدانها را عوض کنند زیرا در غیر اینصورت پیاز ها روز به روز ضعیفتر خواهند شد و دیگر گل نخواهد داد .
نیازها :
دما : لاله به سرما مقاوم بوده و در شرایط طبیعی برای رشد زمستانهای سرد بهار کوتاه و تابستان گرم و خشک
می خواهد
نور : به محل آفتابی نیاز دارد و در اطراف آن نباید گیاه سایه دار کشت شود چون سایه باعث افزایش تولید برگ و کاهش گلدهی می شود در زمان تیمار سرمایی جهت ریشه دهی باید تاریکی با سایه سنگین ایجاد شود
خاک مناسب آن : نیاز به خاک سبک و با زه کشی مناسب دارد pH خاک نباید اسیدی باشد می توان بعد از ظهور برگها به آن کود داد ولی کود استفاده شده نباسد نیتروژن زیاد داشته باشد چون باعث از بین رفت گیاه و یا تضعیف آن در برابر عوامل نا مساعد می شود تا حد امکان باید از مصرف کودهای دامی پرهیز شود و اگر هم استفاده می شود باید کاملا پوسیده باشد نیاز غذایی آن کم بوده و خاک و آب با هدایت الکتریکی کم برای آن مناسب است
آبیاری : پس از کاشت یک بار آب داده می شود و در طول زمستان نیازی به آبیاری ندارد آب زیاد در خاک باعث پوسیدگی سوخ می شود و به طور کلی نیاز به مقدار کمی آب دارد و خاک بین دو آبیاری می تواند خشک شود .
برداشت و نگهداری سوخ :
سوخ های لاله در اواسط خرداد تا اواسط تیر برداشت و در دمای ۲۷ – ۲۵ درجه سانتی گراد به مدت ۴ – ۳ هفته خشک شده و سپس در انبار با دمای ۱۷ درجه ی سانتی گراد نگهداری می شود . در مورد پیاز های لاله بلافاصله بعد از برداشت باید پوست سوخ ها کنده شود و بلافاصله درجه بندی گردد .
برداشت گل لاله :
در انواعی که جهت گل بریدنی استفاده می شود وقتی غنچه رنگ گرفته باشد باید برداشت شود .
نکته مهم آنکه همانند سایر گلها برداشت آن باید در صبح زود و هنگامی که گلبرگهای آن به حالت نیمه باز است برداشت شود .
عوارض فیزیولوژیکی :
ریزی گل در مراحل اولیه نمو عارضه ای است که می تواند ناشی از چندین عامل مثل دمای بالا در طی حمل و نقل سوخ ها ، مجاورت با منابع تولید اتیلن ، میوه سیب و نیز مواد آلوده به قارچ فوزاریوم باشد . در دوره پیش رسی که سوخ ها تحت شرایط تاریکی قرار می گیرند نیز اگر دمای محیط بالا برود می تواند منجر به این عارضه شود. تماس با اتیلن در انبار علاوه به ریزش گل می تواند موجب تولید گل و برگ غیر نرمال شده و از بازار پسندی محصول بکاهد عارضه دیگر خم شدن ساقه در چند سانتی متری زیر گل می باشد که ناشی از کمبود کلسیم است و جریان هوا در اطراف گیاهان و نیز تغذیه گیاه با کودهای کلسیم دار مثل نیترات کلسیم می تواند در بهبود این عارضه موثر باشد .
نکات مهم در مورد پرورش گل لاله :
در پیش رس کردن برای ریشه دهی نیاز به دمای ۹ درجه سانتی گراد دارد پس از رشد ریشه ها برای رشد جوانه ها دما از ۹ درجه سانتی گراد به ۵ درجه سانتی گراد کاهش داده می شود وقتی ساقه به ۳ – ۲ سانتی متر رسید دما را به ۲ – ۰ درجه سانتی گراد کاهش می دهند تا از رشد بیشتر ریشه و ساقه پیشگیری شود سپس جهت به گل نشاندن دما را تا ۲۰ – ۱۷ درجه سانتی گراد افزایش می دهند .
حداقل اندازه محیط سوخ جهت گلدهی ۱۲ – ۱۱ سانتی متر است
سوخ های سالم دارای شکل و اندازه استاندارد واریته بوده ، پوست خارجی آنها سالم و چسبیده به سوخ است
عمق کاشت سوخ های کوچک ۱۰ سانتی متر و سوخ های بزرگ ۱۵ سانتی متر است اگر زمستان خیلی سرد باشد سوخ های درشت در عمق ۲۰ سانتی متر کاشت می شود .
تشکیل برگ ارتباط خیلی نزدیک با اندازه اندام زیر زمینی دارد در مورد لاله هنگامی که سوخ برای تشکیل گل خیلی کوچک است فقط یک برگ و گاهی آویخته تولید می کند .
Dropper : ساختار استولون مانند تو خالی است که از سوخ مادری خارج شده و در انتهای آن سوخ دختری در لاله ها تولید می شود و دیورتیکولوم نیز نامیده می شود به طور عمودی و به طرف پایین رشد کرده و باعث می شود پیاز سال بعد در سطحی پایین تر از پیاز مادری قرار گیرد.
با تشکر از مهندس علی ایرانمهر
