مشخصات گیاهشناسی بادرنجبویه
بادرنجبویه گیاهی علفی و چند ساله است. منشا اصلی این گیاه شرق مدیترانه و جنوب اروپا گزارش است. روی ریزوم‌ها گره‌های خاصی وجود دارد، از این گره‌ها استلون ها و سایر انشعاب های ریشه ای به رنگ قهوه ای روشن خارج میشود.ارتفاع گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد و بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر است. ساقه مستقیم است ولی به ندرت ممکن است به صورت خوابیده روی زمین قرار گیرد (ساقه ی گیاهان جوان معمولاً به صورت خوابیده رشد می‌کند). برگ ها پهن، تخم مرغی شکل به طول ۳ تل ۶ سانتی متر و به صورت متقابل روی ساقه قرار می‌گیرند. برگ‌ها به رنگ سبز تیره هستند، سطح آن ها ناصاف و برجستگی های متعددی دارند. این گیاه گل‌هایی سفید یا متمایل به زرد رنگ دارد که ما بین ماه‌های ژوئن تا اکتبر شکوفه می دهد. گل‌ها در قسمت فوقانی گیاه و در ناحیه ی زاویه برگ ها تشکیل می شوند. غنچه ها معمولاً زرد‌رنگ هستند که پس از باز شدن به گل های سفید یا بنفش تبدیل می شوند.
میوه بادرنجبویه فندقه چهار قسمتی و به طول ۱ تا ۱/۵ میلی متر است. بذر تخم‌مرغی شکل و رنگ آن تیره و براق، معمولاً سیاه رنگ است. وزن هزار دانه ۰/۶ تا ۰/۷ گرم است. بذر‌های ۴-۳ ساله از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. برای این گیاه سه گونه که به طور وحشی می روید گزارش شده است:
officinalis, M. inodora, M. altissima
پیکر رویشی گیاه بوی خاصی تقریبا شبیه به لیمو دارد. اندام های هوایی گیاه به خصوص برگ ها محتوی اسانس هستند. مقدار اسانس در گونه های مختلف متفاوت و بین ۰/۲ تا ۰/۵ درصد است. مهم ترین ترکیبات تشکیل دهنده‌ی اسانس را سیترونلال (۲۰ تا ۵۰ درصد) تشکیل می دهد. از ترکیبات دیگر اسانس می‌توان سیترال، ژرانیول، لینالول و استات اوگنول نام برد. اسانس به مقدار بسیار کم حاوی موادی نظیر اسید رزماری، اسید‌های فنولیک یک کربنه و فلاونویید است. بذرها سه الی چهار سال از قوه‌ی رویشی مناسبی برخوردارند.
رویش گیاه از طریق بذر به کندی انجام می‌گیرد. رویش گیاهان چند‌ساله در اویل بهار پس از گرم شدن هوا آغاز میشود. اندام های هوایی گیاه در زمستان بر اثر سرمازدگی خشک می شوند. در این حالت ریشه زنده است و از فعالیت خفیفی برخوردار است. گل ها اواسط تابستان (اواخر تیر، اویل مرداد) ظاهر می شوند و نکتار زیادی نیز تولید می کنند. بوی معطر گل ها باعث جلب حشرات، به خصوص زنبور‌های عسل میشود. تغذیه نکتار گل‌ها توسط زنبور‌ها سبب افزایش تولید عسل میشود. میوه ی آن از اواسط تابستان (اواخر مرداد) به تدریج می رسد. پس از رسیدن، دانه ها به اطراف پراکنده می شوند.
تاریخچه و پراکنش بادرنجبویه
بادرنجبویه از گیاهان دارویی و معطری است که مردم برخی سرزمین‌ها از مدت‌ها پیش خواص دارویی آن را می دانستند و برای درمان برخی از بیماری ها از آن استفاده می کردند. از برگ ها و پیکر رویشی این گیاه در دارونامه های معتبر به عنوان دارو یاد شده است . پرورش بادرنجبویه از زمان های بسیار گذشته در بین ملل مختلف جهان به منظور درمان بیماری ها معمول بوده است. پزشکان و دانشمندان قدیم در قرن چهارم قبل از میلاد مسیح، از این گیاه و خواص بیشمار ان در آثار خود یاد کرده اند. گیاه فوق نخستین بار در قرون وسطی به عنوان تقویت‌کننده قلب در درمان بیماری ها به کار رفته است. ابوعلی سینا ان را در ردیف دارو‌های مقوی قلب جای داده و از آن به عنوان تقویت کننده نیرو‌های حیاتی بدن نام برده است. منشاء اصلی این گیاه شرق مدیترانه و جنوب اروپا گزارش شده است. در برخی منابع نیز از آسیای غربی و آفرقای شمالی به عنوان منشاء آن یاد شده است. جمعیت بادرنجبویه در تمام کشورهای مدیترانه ای از جمله مناطق ساحلی ترکیه و شمال ایران توزیع شده است. در ایران انتشار جغرافیایی و پراکنش آن در شمال و شمال شرق در جنگل های گلستان، گنبد کاووس، در استان مازندران، دره هراز، نزدیک آمل بین شهر بابل و فریدونکنار و تنکابن می باشد. در غرب کشور در کرمانشاه، ریجاب بیشه، و لرستان، در مرکز در استان تهران و اطراف آن در ارتفاعات توچال و پس قلعه و مناطق بین کرج و قزوین دیده شده است.
وجه تسمیه این گیاه این است که اگر برگ بادرنجبویه را بین دو انگشت فشار داده و له کنند بوی عطر مطبوعی شبیه بوی بادرنگ (Citrus medica) یا شبیه لیمو از آن استشمام میشود که این وجه تسمیه گیاه به فارسی است و چون بوی شبیه مشک می دهد آن را فرنگ مشک یا فرنجمشک یا قرنفل بستانی نیز می نامند. ابوعلی سینا به سبب خواص این گیاه، بادرنجبویه را مفرح القلب نامیده است. وجه تسمیه آن در زبان لاتین این است که به زنبور عسل ملیسا می‌گویند و چون گل این گیاه فوق العاده مورد علاقه ی زنبور عسل است این گیاه را نیز ملیسا و به یونانی ملیسافولون یا برگ زنبور عسل نامیدند. سابقاّ مرسوم بوده که برای گرفتن زنبور عسل برگ بادرنجبویه را خرد کرده و در محل مورد نظر که می خواسته‌اند زنبور‌ها جمع شوند، می ریخته‌اند.
نیاز‌های اکولوژی
بادرنجبویه در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. بذرها دردمای ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتی گراد جوانه می زنند. ولی دمای مناسب برای جوانه زنی ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد است. درجه حرارت مطلوب در طول رویش گیاه ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی گراد است. بادرنجبویه برای مدتی قادر به تحمل درجه حرارت های پایین ۲۰- تا ۲۵- درجه سانتیگراد می باشد. برای گیاهان مسن درجه حرارت های پایین برای مدت طولانی مضر بوده و تأثیر نامطلوبی بر رشد و نمو و همچنین مواد مؤثره آنها بر جای میگذارد. ریشه بادرنجبویه نسبتا طویل است. این ریشه به جذب رطوبت از اعماق زمین قادر بوده و برای مدتی خشکی را تحمل می‌نماید. رویش گیاه در سایه نه تنها سبب کند شدن رشد و نمو گیاه میشود، بلکه در کاهش کمیت و کیفیت اسانس آن نیز موثر است.
بادرنجبویه در هر نوع خاکی قادر به رویش است و خاک های با بافت متوسط و غنی از ترکیبات کلسیم و مواد و عناصر غذایی، برای رویش این گیاه بسیار مناسب است. بادرنجبویه قادر است خشکی را برای مدتی تحمل کند ولی کم آبی و خشکی های طولانی سبب خشک شدن آن می شود. در هر دوره آبیاری گیاهان ۳۰ تا ۴۰ میلی‌متر باید آبیاری شوند. اسیدیته خاک برای بادرنجبویه ۴/۸ تا ۸ مناسب است .
کاشت بادرنجبویه
بادرنجبویه را می‌توان توسط بذر یا از طریق رویشی تکثیر کرد. بذر گیاه بادرنجبویه دارای قوه رویشی کمی است. لذا برای افزایش قوه رویشی بذرها را باید به مدت ۱۶ تا ۲۰ ساعت در آب و دمای محیط خیساند یا این که آنها را ۴۸ ساعت در دمای صفر درجه سانتی گراد قرارداد. تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می گیرد.
کشت مستقیم: بادرنجبویه را در زمان مناسب (اواخر پائیز) به صورت ردیفی کشت می کنند. بذر‌هایی که اواخر پائیز کشت می شوند پس از طی دوره سرمای زمستان در اوایل بهار سبز می شوند. رشد اولیه بادرنجبویه بسیار کند و بطئی است و علف های هرز می توانند بدون رقابت به سرعت توسعه یابند و رویش گیاهان مورد نظر را تحت تأثیر قرار دهند. از این رو کشت مستقیم مناسب نیست و تنها در سطوح کوچک توصیه می شود.
کشت غیر مستقیم: در زمان های یاد شده بذر ها را در خزانه (اعم از خزانه هوای آزاد یا خزانه زیر پلاستیک)که بستر آن به همین منظور تهیه شده کشت می کنند. پس از کاشت به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک، غلتک مناسبی زده می شود. آبیاری منظم و مبارزه با علف های هرز در طول رویش گیاهان نقش عمده‌ای درسرعت رشد بادرنجبویه دارد. در زمان مناسب نشاء‌ها را به زمین مورد نظر باید منتقل کرد.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می گیرد. گیاهان دو تا سه ساله را باید از خاک خارج کرد. پس از تمیز کردن ریشه از علف های هرز و جدا کردن قسمت های پوسیده و آلوده بر حسب اندازه پایه مادری آن را به سه تا چهار قطعه تقسیم می کنند. هر بوته شامل ریشه ساقه و چند برگ باشد. از آنجا که تکثیر رویشی کار. هزینه ی زیادی را تحمیل می‌کند. لذا از این روش تکثیر در شرایط خاص استفاده میشود .
تناوب کاشت
چون بادرنجبویه چهار تا پنج سال در یک منطقه باقی می ماند، لذا انتخاب زمین مناسب و همچنین تناوب کشت مناسب با سایر گیاهان ضررورت دارد. اگر چه بادرنجبویه را با هر گیاهی می‌توان به تناوب کشت کرد ولی بهتر است با آن دسته از گیاهانی کشت شوند که نه تنها سبب گسترش علف های هرز نشوند بلکه دوره رویشی کوتاهی نیز داشته باشند تا پس از برداشت فرصت کافی برای آماده سازی زمین وجود داشته باشد. بادرنجبویه را می‌توان چهار تا پنج سال متوالی در یک زمین کشت کرد. پس از این مدت باید با گیاهان مناسب به تناوب کشت شود.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
به منظور افزایش عملکرد برگ و پیکر رویشی و همچنین برای افزایش مواد مؤثره با کیفیت مناسب وجود مواد و عناصر غذایی کافی در خاک هایی که بادرنجبویه کشت می شود ضروری است.
درفصل پـــاییز قبل کاشت و هنگام آماده سازی خاک افزودن کودهای حیوانی کـاملا پوسیده به مقدار ۲۵ تا ۳۰ تن در هـکتار، نقش عمده‌ای در افـــــزایش عملکرد گیاه دارد. پس از افزودن کود حــــیوانی به خاک، با انجام شخم مناسبی باید آن را به عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌مـــتری زمین منتقل نمود. نحوه اضافه کردن کودهای شــیمیایی به خاک های مختلف متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی و بافت خاک بستگی دارد. میزان ۵۰ تا۷۰ کیلوگرم در هکتار ازت، ۵۰ تا۶۰ کیلو در هکتار اکسید فسفر و ۸۰ تا ۱۰۰ کیلو در هکتار اکسید‌پـــتاس در فصل پاییز یا زمستان قبل از کشت گــیاهان به عنوان مــــقادیر پایه، به خاک باید اضافه شود. همچنین افزودن ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار ازت در فواصل بین ردیف ها در فصل بهار پس از رویش گیاهان نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد دارد. کاربرد محلول های غذایی مانند واکسال و یا میکرامید به مقدار چهار تا شش لیتر در هکتار، دو تا سه هفته قبل از برداشت به طور چشمگیری سبب افزایش عملکرد پیکر رویشی میشود.
آماده سازی خاک
فصل پاییز قبل از کاشت گیاه افزودن کودهای حیوانی و یا شیمیایی مناسب و انجام شخم عمیق در خاک‌هایی که بادرنجبویه کشت میشود. در صورتی که به کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی اقدام میشود، کار زیادی باید روی این زمین ها انجام داد. به طوری که این زمین ها فاقد هر گونه علف هرز و یا بذر آن ها باشد. از این رو قبل از کاشت باید مبارزه شیمیایی و مکانیکی با علف های هرز انجام گیرد. در صورتی که تکثیر به روش غیر مستقیم صورت گیرد (انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی) زمین باید فاقد هر گونه پستی و بلندی و سنگ و کلوخ باشد. مدت کوتاهی قبل از کشت و در فصل بهار باید به وجین علف های هرز اقدام نمود.
تاریخ و فواصل کاشت
اواخر پاییز (آذر) زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. در اینصورت ۶۰ سانتی متر فاصله ردیف های کاشت از یکدیگر مناسب می باشد. عمق بذر موقع کاشت باید ۰/۵ تا ۱ سانتیمتر باشد. در کشت مستقیم بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین ۸ تا ۱۰ کیلوگرم است.
در کشت غیر مستقیم، زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد اواسط بهار (اواخر فروردین، اوایل اردیبهشت) می باشد. ولی زمان مناسب برای کشت بذر درخزانه زیر پلاستیک اواخر زمستان (اواخر بهمن) خواهد بود. در کشت غیر مستقیم (اعم از خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک) فاصله ردیف ها از یکدیگر ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر و عمق بذر ۰/۵ سانتی متر مناسب است. برای هر هکتار زمین به ۰/۵ کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. از هر متر مربع محیط خزانه می‌توان ۲۵۰ تا ۳۰۰ نشاء بدست آورد. اواخر تابستان (شهریور) زمان مناسبی برای انتقال نشاء از خزانه هوای آزاد و اواسط اردیبهشت ماه نیز زمان مناسبی برای انتقال نشاء از خزانه زیر پلاستیک به زمین اصلی است. در کشت غیر‌مستقیم نشاء‌ها در ردیف‌هایی به فاصله ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر به زمین اصلی منتقل می‌شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر مناسب است. برای هر هکتار زمین به ۵۰ تا ۶۵ هزار نشاء نیاز است. زمان مناسب برای تکثیر رویشی باردنجبویه اواخر تابستان (اواسط شهریور) می باشد.
مراقبت و نگهداری
چون رشد اولیه بادرنجبویه کند و بطئی است و علف های هرز می توانند بدون رقابت توسعه یابند لذا کنترل علف‌های هرز قبل از کاشت و تهیه بستر فاقد علف های هرز برای کشت این گیاه ضرورت دارد. در سال اول رویش تا قبل از بسته شدن فواصل بین ردیف‌ها بر اثر رشد گیاهان دو تا سه بار باید اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. در سطوح کوچک کشت مبارزه مکانیکی به تنهایی کافی است، ولی در سطوح وسیع کشت وجین مکانیکی به تنهایی کافی نیست و به موازات آن باید از علف‌کش های مناسب استفاده نمود.
در کشت مستقیم، اوایل بهار و در کشت غیر‌مستقیم پس از انتقال نشاء ها به زمین اصلی از علف‌کش مرکازین به مقدار ۳ تا ۴ کیلوگرم در هکتار می‌توان استفاده کرد. برای مبارزه با علف های هرز گیاهان دو ساله و یا بیشتر اوایل بهار قبل از رویش مجدد از علف‌کش مرکازین به مقدار ۴ تا ۶ کیلوگرم در هکتار یا از علف‌کش پاتوران به مقدار ۳/۵ تا ۵ کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی می‌توان استفاده کرد. از این علف‌کش‌ها تا اولین برداشت پیکر رویشی چند بار می‌توان استفاده نمود. پس از اولین برداشت می‌توان از علف‌کش مرکازین به مقدار ۳ کیلوگرم استفاده کرد.
بادرنجبویه ممکن است در طول رویش مورد حمله بعضی آفات یا عوامل بیماری زا قرار گیرد. در طول رویش بادرنجبویه، لارو بعضی حشرات ممکن است صدمه‌های جبران‌ناپذیری به محصول وارد کنند. از این رو قبل از کشت برای مبارزه با این لارو‌ها می‌توان از بازودین ۵گ به مقدار ۳۰ کیلوگرم در هکتار یا بازودین ۱۰گ به مقدار ۱۵ کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی در خاک استفاده نمود. همچنین می‌توان از طعمه مسموم با محلول یک درصد آزودرین و ملاس چغندرقند یا سبوس برنج علیه این لارو‌ها استفاده کرد. پس از کاشت می توان از طعمه‌ی مسموم استفاده نمود.
کک نباتی شلغم (متعلق به خانواده هالتی سیته) که با تغذیه برگ های گیاه میزبان آن را توری شکل می کند، زنجره و شته سبز (متعلق به زیر خانواده آفیدینه) از دیگر آفت هایی است که با تغذیه از شیره نباتی علاوه بر تضعیف گیاه باعث انتقال بیماری های ویروسی شده و صدمه سنگینی به محصول می آورند. برای مبارزه با این آفت ها می‌توان از محلول یک درصد بی آی ۵۸ یا محلول ۰/۱ تا ۰/۲ درصد فوسدرین استفاده نمود. ۲۵ روز قبل از برداشت محصول باید از به کار بردن این سموم خودداری کرد.
همچنین ممکن است بادرنجبویه در طول رویش به عوامل بیماری زای قارچی (نظیر لکه برگی) آلوده شود. علیه این بیماری می‌توان از محلول فوندازول یا برستون به صورت محلول پاشی استفاده کرد.
برداشت محصول
از سال اول رویش می‌توان محصول را برداشت کرد. در سال اول یک بار ولی از سال دوم به بعد دو و یا حتی سه مرتبه پیکر رویشی بادرنجبویه را می‌توان برداشت کرد. زمان مناسب برای اولین برداشت، مرحله‌ی گلدهی (اواخر تیر) است. دومین برداشت معمولاً اواسط شهریور انجام می گیرد. چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد اواخر مهر ماه نیز می‌توان سومین برداشت را انجام داد. پیکر رویشی گیاهان از فاصله‌ی ۴ تا ۵ سانتی متری از سطح زمین برداشت می شوند. پیکر رویشی باید هنگامی برداشت شود که قطرات شبنم موجود بر سطح گیاهان بر اثر تابش آفتاب خشک شده باشند. به منظور افزایش کیفیت مواد مؤثره فقط برگ های این گیاه باید برداشت شوند. برگ‌ها پس از برداشت به سرعت سیاه و یا قهوه‌ای رنگ می‌شوند، از این رو پس از برداشت، بلافاصله آن ها را باید خشک کرد. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن پیکر رویشی این گیاه ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی گراد است. برای افزایش کیفیت مواد مؤثره توصیه میشود از خشک‌کن های الکتریکی برای خشک کردن این گیاه استفاده شود. عملکرد پیکر رویشی تازه ۱۰ تا ۲۰ تن در هکتار است که پس از خشک شدن ۲ تا ۴ تن پیکر رویشی خشک حاصل میشود. عملکرد برگ خشک ۰/۷ تا ۱ تن در هکتار است.
ترکیبات شیمیایی
پیکره رویشی گیاه بادرنجبویه بوی خاصی تقریباً شبیه به لیمو دارد. اندام های هوایی گیاه به خصوص برگ ها محتوی اسانس هستند. مقدار اسانس در گونه های مختلف متفاوت و بین ۰/۲ تا ۰/۵ درصد می باشد. اسانس گیاه بادرنجبویه در صنایع داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد. مهم‌ترین ترکیبات تشکیل دهنده ی اسانس این گیاه سیترونلال (۲۰ تا ۵۰ درصد)، سیترال ، ژرانیول ، لینالول ، استات اوژنول است. اسانس این گیاه بسیار کم و گران قیمت است. در بررسی های مختلفی که توسط محققان صورت گرفته در اسانس بادرنجبویه ۶۶ ترکیب اسانسی، ۳۷ مونوترپن، ۲۰ سزکویی ترپن شناسایی گردید. اسانس این گیاه به مقدار کم حاوی موادی نظیر تری ترپن‌ها، رزمارینیک اسید، فلاون گلیکوزید اسید‌ها، چندین فلاونوئید و برخی آلدهید‌ها شامل بتا-کاریوفیلن، نرال و استات ژرانیل می باشد. اسانس این گیاه از سرشاخه های تازه گلدار و یا گل های خشک شده آن، برگ ها و شاخه های اصلی و فرعی به دست می‌آید.
خواص درمانی
ازمیان خیل عظیمی گیاهان دارویی به کار رفته در صنعت داروسازی بادرنجبویه بیش از ۲۰۰۰ سال به دلیل دارا بودن خواص تقویت حافظه و رفع افسردگی مورد استفاده قرار گرفته است. اخیراً نیز به صورت بسیار گسترده به عنوان داروی مسکن و آرام بخش، ضد اسپاسم، تقویت‌کننده قلب، ضد آلزایمر، عامل ضد میکروبی و ضد ویروسی، ضد قارچی، ضد باکتریایی و تنظیم کننده خواب رایج و متداول شده است. به جهت آنکه این ویژگی ها برای سلامتی انسان بسیار مهم و حیاتی است تحقیقات جامع و گسترده ای روی اسانس این گیاه با ارزش در مراکز تحقیقات دارویی معتبر سراسر جهان در حال انجام است. این گیاه در بهبود قولنج دوران کودکی، رفع تنگی نفس مزمن، زکام و تب و لرز کاربرد فراوان دارند. وجود خاصیت آنتی اکسیدانی به علت دارا بودن آلفا-توکوفرول در این گیاه به اثبات رسیده که با حذف رادیکال های آزاد در بدن از بیماری های ناشی از آن جلوگیری می‌کند. گزارش کردند بادرنجبویه دارای خواص ضد سرطانی و آنتی تومور می باشد. از مواد مؤثره این گیاه برای درمان ناراحتی های عصبی و کاهش استرس نیز استفاده میشود. هم چنین از گیاه فوق دارو‌هایی برای درمان بیماری‌های معدی، قلبی و روده ای که منشا عصبی دارند تهیه میشود. در برخی کشور‌ها از تنتور بادرنجبویه به عنوان آرام‌بخش استفاده میشود. در کنار کاربرد‌های دارویی می‌توان به عنوان عطر چای و طعم دهنده سایر داروها نیز از آن استفاده کرد. در تحقیقی نشان داده شده است که اسانس بادرنجبویه دارای اثر ضد‌میکروبی بالایی در برخی از باکتری ها است.
اثرات ضد قارچی
عصاره الکلی بدست آمده از بادرنجبویه فعالیت ضد قارچی و آنتی‌اکسیدانی بالایی را نشان می‌دهد. در میان قارچ های پاتوژنیک استفاده شده در این تحقیق، فعالیت ضد قارچی عصاره الکلی این گیاه در برابر قارچ‌های فوزاریوم، کلادوسپوریوم و پنی‌سیلیوم نسبت به دیگر گونه های قارچی بالاتر بوده است. بادرنجبویه و سیترال، فعالیت ضد قارچی از خود نشان می‌دهند.
اثرات ضد ویروسی
مطالعات نشان داد که فعالیت ضد ویروسی بادرنجبویه بخاطر تانن و نیز بخش های غیر‌تانن پلی فنیلیک بود. بادرنجبویه اثر ضد ویروسی خود را عمدتا با مسدود کردن راه ورود ویروس به داخل سلول ایفا می‌کند. عصاره‌ی بادرنجبویه می‌تواند مانع رشد و توسعه ویروس تب‌خال نوع اول در سلول ها تحت شرایط آزمایشگاهی شوند. از آنجایی که ویروس تب خال ممکن است به دارو‌های رایج ضد ویروس مقاوم باشد، اسانس بادرنجبویه در برابر هر دو ویروس تب‌خال نوع ۱ و ۲ روی سلول‌های کلیه میمون به عنوان جایگزین داروی ضد‌ویروس در شرایط آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفت. تشکیل پلاک تا حد زیادی کاهش یافت، که برای ویروس تب‌خال نوع اول، ۹۸/۸ درصد و برای ویروس تب‌خال نوع دوم، ۹۷/۲ درصد بود. با توجه به اینکه روغن این گیاه می تواند به پوست نفوذ کند، ممکن است برای درمان موضعی تب‌خال در نظر گرفته شود. گیاه بادرنجبویه به عنوان یک ضد‌ویروس زخم های بوجود آمده توسط تب خال را بهبود می‌بخشد. اسانس بادرنجبویه دارای خاصیت ضد ویروسی است. عصاره بادرنجبویه و رزمارینیک اسید دارای خواص ضد‌ویروس HIV هستند.
اثر بر اختلالات یادگیری
خاصیت آنتی اکسیدانی بادرنجبویه و تمایل آن برای باند شدن به رسپتور‌های نیکوتینی، موسکارینی و به ویژه کولینرژیک و مهار اثرات آنزیم کولین استراز در بافت کورتکس مغز انسان می‌توان بر عملکرد‌های شناختی تأثیر بگذارد و در درمان اختلالات حافظه نیز با سایر بیماری های مرتبط با سیستم عصبی موثر واقع شود. در کتاب طب سنتی اروپا نیز از ملیس به عنوان گیاهی با خاصیت بهبود دهندگی حافظه نام برده شده است. نتایج حاصل از تحقیقات خاکی از اثرات مثبت گیاه بادرنجبویه در بهبود یادگیری و تقویت حافظه در برخی بیماری های عصبی است. گیاه بادرنجبویه را می‌توان به عنوان عامل محافظت کننده در برابر اختلالات یادگیری ناشی از استات سرب معرفی کرد. عصاره هیدرو الکلی بادرنجبویه در دوز کم سبب افزایش حافظه کوتاه مدت میشود و به نظر میرسد که دوز‌های بالای بادرنجبویه مانع از تشکیل حافظه شود، لذا مصرف کم تا متوسط بادرنجبویه برای تقویت حافظه توصیه می‌گردد. پزشکان برای درمان مشکلات عصبی در طی چندین سال، بادرنجبویه را تجویز می‌کنند.
درمان آلزایمر
بیماری آلزایمر شایع‌ترین اختلال عصبی پیش رونده مرتبط با سن است که به عنوان یک عامل ایجاد‌کننده زوال عقلی در سال خوردگی مورد توجه قرار می‌گیرد. ترکیبات موجود در اسانس روغنی برگ بادرنجبویه علاوه بر آن که دارای اثرات آنتی اکسیدانی قابل ملاحظه‌ای هستند، تمایل بالایی به رسپتور‌های نیکوتینی و موسکارینی در کورتکس مغز نیز دارند. مکانیسم اخیر در تنظیم سیستم کولینرژیک موثر است و نقش اساسی در بهبود فعالیت ادراکی خصوصاً درمان آلزایمر ایفا می‌نماید. مصرف عصاره بادرنجبویه در بیماران مبتلا به آلزایمر باعث بهبود علایم شده است، نتایج حاصله مبنی بر این است که گیاه بادرنجبویه می‌تواند در بهبود فعالیت‌های ادراکی در افراد مبتلا به آلزایمر خفیف تا متوسط موثر باشد.
درمان اختلالات مربوط به خواب
اختلالات خوابی یکی از معضلات اصلی بهداشتی جامعه است، به طوری که مصرف دارو‌های خواب‌آور هزینه‌ی بالایی بر جامعه تحمیل می‌کند، از این رو مصرف دارو‌های گیاهی به طور وسیعی افزایش یافته است. در یک مطالعه‌ای به ۲۲ نفر افراد سالم و ۳۰ نفر بیمار ماده مؤثره موجود در عصاره بادرنجبویه یعنی سیترونلال تجویز نمودند که موجب خواب راحت و کاهش توان عضلانی شد که این اثرات وابسته به دوز بود و در اشخاص سالم و نیز بیماران دچار اختلالات عصبی یا خوابی مشاهده کردند. در گزارشی دیگر عصاره این گیاه موجب بهبودی قابل توجهی در بی خوابی، تحریک پذیری و طپش قلب و سر درد در بیماران روانی شد. در کمیسیون پژوهشی آلمان، استفاده از بادرنجبویه برای درمان بیخوابی عصبی تایید شده است و همچنین در طب مدرن، از اسانس بادرنجبویه در آروماتراپی برای کاهش افسردگی، اضطراب، استرس و بیخوابی است.
اثرات ضد دردی
استفاده از گیاهان دارویی برای تسکین درد سابقه طولانی در طب دنیا و ایران دارد. لوسیون حاصل از دم‌کرده بادرنجبویه، اگر روی زخم ها و جراحات قرار داده شود، درد را تسکین می‌دهد و التیام و بهبود آن را باعث می‌گردد. مالش دادن جوشانده آن موجب از بین رفتن درد‌های صورت میشود. مالش عصاره الکلی آن نیز درد‌های روماتیسمی و ضرب خوردگی‌ها را تسکین می‌دهد. در استعمال خارجی له شده‌ی آن روی محل دردناک و گزیدگی زنبور معمولی و عسل جهت رفع درد و ناراحتی به کار رفته است. عصاره بادرنجبویه اثر ضد دردی دارد که وابسته به دوز نمی‌باشد و نیز احتمالاً از طریق گیرنده اوپیوییدی عمل می نماید. بنابراین با توجه به مطالب فوق مشخص می شود که این گیاه دارای اثرات ضد دردی و ضد التهابی میباشد.
اثر بر تشنج
در بیماری صرع، تشنج از جمله علائمی است که به علت فعالیت الکتریکی غیر‌طبیعی مغز دیده میشود. عصاره هیدروالکلی گیاه بادرنجبویه که در طب سنتی به عنوان ضد تشنج از آن یاد شده است، که اثر آن بر تشنج حاصل از نیکوتین در موش سفید کوچک مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که عصاره هیدروالکلی بادرنجبویه می‌تواند باعث افزایش دوام و شروع تشنج ناشی از نیکوتین می گردد. اسانس بادرنجبویه دارای خاصیت ضد تشنج و آرام‌کننده با اثر قاطع به مقادیر کم و درمانی مصرف گردد.
سایر خواص درمانی
بادرنجبویه مقوی قلب و مغز بوده، به همین جهت در بیماری های حمله، غش، بیخوابی، پریشان‌حالی، صدا کردن گوش و مالیخولیا تجویز شده و اثر مفیدی دارد. از سکته‌های مغزی و قلبی تا اندازه‌ای جلوگیری می‌کند. سکسکه و امراض سوداوی را درمان می‌کند و بو کردن این گیاه نشاط‌آور بوده و دماغ را باز می‌کند. بادرنجبویه برای معده مفید بوده و آن را تقویت می‌کند. از دل‌پیچه و اسهال جلوگیری می‌نماید. جویدن برگ بادرنجبویه جهت رفع بد‌بویی دهان بسیار مفید است. مضمضه‌ی جوشانده برگ جهت معالجه پیوره و فساد دندان مانع است. استشمام آب جوشانده بادرنجبویه جهت تنگی نفس و بیماری آسم و تسکین درد مفاصل مفید می باشد. بوییدن برگ بادرنجبویه جهت ضد‌عفونی کردن مجاری تنفسی و نشستن در آب جوشانده آن جهت باز شدن عادت ماهانه بانوان تجویز میشود و ضماد برگ آن نیز برای درد مفاصل نافع است. مقدار خوراک برگ بادرنجبویه تا سی و پنج گرم است.
برگهای بادرنجبویه را در فرانسه مانند چای دم می‌کنند و برای این کار ۳۰-۲۰ گرم برگ خشک در یک لیتر آب جوش ریخته و دم می‌کنند و به عنوان معرق، ضد تشنج، محرک معده، ضد اسپاسم و برای جلوگیری از قی ۴-۳ فنجان در روز می‌خورند و به همین علت این گیاه را در فرانسه به نام چای فرانسه نیز می نامند. از این گیاه برای تهیه شربتی به نام ادوملیس در فرانسه درست می‌کنند که برای سنگینی معده و مبارزه با انواع سنکوپ می‌خورند. بادرنجبویه از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است. به صورت جوشانده یا شربت برای تقویت معده و حواس و کبد و ازدیاد هوش و حافظه تجویز می شود. همچنین برای تنگی نفس و خفقان مفید است و سکسکه را آرام می‌کند. در رفع دل‌پیچه ناشی از نفخ، درد معده با منشأ عصبی، احساس صدای مبهم در گوش، نزله‌های مزمن، و لوسیون حاصل از دم کرده‌ی آن یا گرد سرشاخه‌ها روی زخم‌ها و جراحات و دردشان را تسکین و مالش دادن جوشانده آن باعث از بین رفتن درد‌های صورت میشود. از مواد مؤثره‌ی آن به همراه سنبل‌الطیب اثر درمانی یکدیگر را تشدید میذ‌کنند در درمان ناراحتی عصبی و معده ای موثر است.
۱-۱۱- مصارف غیر دارویی
برگ های بادرنجبویه به عنوان یک چاشنی در سالاد و غذا‌ها مورد استفاده قرار می گیرد. از برگهای تازه و خشک برای تهیه چای و همچنین به صورت یک طعم دهنده برای نوشیدنی ها استفاده میشود.
خواص آنتی اکسیدانی
گیاه بادرنجبویه دارای اثرات آنتی اکسیدانی بالقوه است و مشابه با ویتامین ث این اثرات از طریق حذف رادیکال های آزاد اعمال می کنند. اثرات آنتی اکسیدانی را توسط رزمارینیک اسید و بنزودیوکسول موجود در عصاره اعمال می کند، اثرات آنتی اکسیدانی این ترکیبات حتی تا ۱۰برابر قوی‌تر از ویتامین ب و ث است.عصاره ی (الکلی و آبی) به دست آمده از گیاه بادرنجبویه، دارای خواص آنتی اکسیدانی در برابر پراکسیداسیون لیپیدی وابسته به آنزیم و مستقل از آنزیم است.
