انواع محیط‌های کشت برای ریشه‌زایی
ماسه؛
فاقد هر گونه عناصر؛
ارزش آن به واسطه وجود تخلخل کافی، وجود اکسیژن و حفظ رطوبت.
اولین محیط کشت ماسه است که برای ریشه‌دار کردن گیاهان ارزشی خاص دارد، زیرا قلمه‌های جدا شده از پایه‌های مادری ذخیره غذایی به اندازه کافی دارند. اندازه ذرات ماسه و تخلخل بین این ذرات بسته به نوع قلمه‌ها متفاوت است پس بهتر است که برای قلمه‌های مختلف اندازه معینی از محیط کشت را استفاده کنیم.
پرلایت
- منشا آتشفشانی؛
- سفید رنگ؛
- فاقد هرگونه ذخیره غذایی؛
- ارزش آن به واسطه ذخیره آب تا ۴ برابر وزن خود.
دومین محیط کشت که برای تکثیر قلمه‌ها استفاده می‌کنیم پرلایت است. و به دلیل خصوصیات ذکر شده، در ریشه‌دار شدن قلمه‌ها یا گیاهانی که در غیر محیط خاک پرورش می‌یابند بسیار مفید و مناسب است. اندازه ذرات پرلایت بین ۴- ۲/۱ میلی‌متر است و بسته به نوع مصرف و نوع قلمه برای تکثیر از پرلایت‌های نرم و نسبتاً درشت استفاده می‌کنیم. معمولاً مخلوطی از پرلایت‌های خیلی نرم و نسبتاً درشت به نسبت مساوی ترکیب می‌کنیم و بعنوان یک بستر ریشه‌زایی از آن استفاده میشود
ورمیکولایت
- ماده معدنی از نوع میکا؛
- حاوی سیلیکات منیزیم، آلومینیم و آهن است.
در حقیقت یک رس حرارت دیده است که می‌تواند مقدار زیادی آب را جذب کند. ورمیکولایت بدلیل قیمت نسبتاً بالایی که دارد مصرف چندانی ندارد. بعلاوه بعلت جذب آب حجمش زیاد میشود و نباید تحت فشار قرار گیرد، زیرا تخلخلش را از دست می‌دهد. فقط در موارد خاص برای سازگاری دادن یک گیاه حاصل از کشت بافت در محیط جدید از این ماده استفاده میشود. بنابر این برای تکثیر معمول و متداول گیاهان عمدتاً ماده مورد مصرف پرلایت یا ماسه است.
مخلوط ماسه و پرلایت
- به نسبت مساوی مخلوط می‌شوند؛
- در سطح کاربردی مصرف زیادی دارد.
چهارمین محیط کشت، مخلوط ماسه و پرلایت است. به نسبت مساوی یک حجمی از پرلایت و ماسه نرم (همان چیزی که در اصطلاح باغبانی ماسه بادی می‌گویند) را با هم مخلوط می‌کنند و قلمه‌ها را در آن قرار می‌دهند. بعد از ریشه‌دار شدن قلمه‌ها و اطمینان از حجم ریشه، قلمه‌ها به محل مناسب دیگر انتقال می‌یابند.
محیط‌های کشت قلمه‌ها فاقد هر گونه ذخیره غذایی بوده و بدلیل آنکه فوق‌العاده سبک هستند تخلخل زیادی دارند و نمی‌توانند مواد غذایی را به مدت زیادی در خود نگه دارند. بعد از ریشه‌دار شدن گیاهان چون نیاز به عناصر معدنی در گیاه خیلی بالا می‌رود، در یک خاک مناسب که ذخیره کافی این مواد را دارند کشت می‌شوند.
محیط‌های پرورشی گیاهان – کشت خاکی
- متداولترین محیط کشت شناخته شده خاک یا Soilاست. تعریف خاک و انتظاری که از خاک برای نگهداری طولانی یک گیاه می‌رود، بسته به نوع گیاه و نیاز خاص غذایی آن گیاه متفاوت است. گیاهان علفی و آپارتمانی نیاز به یک بافت بسیار سبک دارند، بافتی که تخلخل کافی دارد و آب را به اندازه مناسب در خود نگهداری می‌کند و ریشه‌ها در آن بخوبی تنفس می‌کنند.
- ترکیبی با نسبت مساوی از خاک برگ، ماسه بادی و خاک زارعی و دارای یک بافت خوب و مناسب برای پرورش گیاهان آپارتمانی اصطلاحاً خاک سبک نامیده میشود.
- خاک سنگین در باغبانی کاربرد خیلی زیادی ندارد، فقط گیاهانی که ساختمان ریشه‌ای بسیار قطور و قوی دارند مثل گل کاغذی و همچنین شاه‌پسند درختی و درختچه ختمی چینی در خاکهای سنگین بهتر رشد و نمو می‌کنند.
- غیر از خاک ترکیبات مصنوعی دیگر مثل پیت هم استفاده میشود. Peatخاکی است که از بقایای در حال تخمیر اندام‌های مختلف گیاهی بوجود آمده است. پیت‌های طبیعی حاصل تخمیر خزه‌ها هستند. دو خزه معروف بنام‌های Sphagnum و Hyponum در اروپای شمالی به وفور یافت می‌شوند و معادنی که از این خزه‌ها در اروپای شمالی بدست آمده تحت عنوان تورب یا پیت خالص به بازار عرضه می‌شوند. پیتPH بسیار پایینی دارد و برای گیاهان اسید پسند و آنهایی که نیاز به PH پایین دارند بسیار مناسب و ایده‌آل است
زمان و طریقه تعویض گلدانها
هنگامی‌که‌مشاهده‌کردیدریشه‌ازسوراخ‌زیرگلدان‌بیرون‌آمده‌ویاریشه‌هادرسطح‌خاک‌گلدان‌متورم‌وبه‌خوبی‌دیده می‌شوند. و یا در فواصل آبیاریهای گیاه پژمرده و پلاسیده به نظر می‌رسد و یا رشد آن متوقف گردیده و یا برگهای جدید آن حد معمول و نیز بی‌رنگ شده‌اند و برگهای تحتانی آن نیز زرد شده‌اند باید گیاه را یکی دو روز از آبیاری آن گذشته است با خاک از گلدان خارج کرد اگر ریشه‌های آن از اطراف خاک بیرون آمده و به خوبی دیده میشود وقت تعویض گلدان فرا رسیده است.
اگر چه در تمام فصول در محیط سربسته و فاقد کوران می‌توان نسبت به تعویض گلدانها اقدام نمود ولی بهترین فصل برای تعویض گلدان نیمه دوم اسفند تا اول فروردین ماه می‌باشد. عملیات تعویض گلدان بایستی حتما در محیطی سربسته انجام‌پذیرد.
آشنایی با خواص انواع خاک:
خاک گلدان باید سبک ، متخلخل و قابل نفوذ باشد که اولا در اثر نفوذ هوا در خاک اکسیژن کافی در دسترس ریشه می شود و توسط زهکش خارج گردد. بنابراین برای خاک گلدان مخلوطی از خاک برگ یا تورب ، خاک باغچه و ماسه به کار می برند که نسبت هر یک از آنها بر حسب نوع گیاه فرق می کند. وجود مواد آلی نظیر خاگ برگ یا تورب در خاک گلدان بسیار ضروری است زیرا علاوه بر آن که مواد غذایی لازم را تا حدی برای گیاه فراهم می سازد . موجب اصلاح خاک شده و جذب و نگهداری آب نقش مهمی را ایفا می کند.
ضد عفونی خاک: معمولا خاک گلدان دارای باکتریها و قارچهای مختلفی است که بعضی از آنها برای گیاهان زیان آورند و موجب بیماری سپس مرگ گیاه می شوند در این حال لازم است خاک گلدان را ضد عفونی نمایی.
– ساده ترین روش ضدعفونی خاک در منزل آن است که مخلوط خاک را در دیگی ریخته مرطوب کنید. سپس سرپوش آن را گذاشته حرارت دهید تا درجه حرارت خاک به ۷۵ تا ۸۰ درجه سانتیگراد برسد. حرارت دادن را تا ۳۰ دقیقه ادامه دهید و سپس بگذارید تا سرد شده بعدا استفاده نمایید.
آشنایی با pH خاک : هر گیاهی در اسیدیته ی خاصی قادر به ادامه ی زندگی است مثلا pH گیاهان زینتی بین ۴ تا ۷ است. از این نظر گیاهان را به دو دسته تقسیم می کنند.
- گیاهان آهک گریز: این گیاهان در خاکهای فاقد کچ و آهک یعنی در خاکهای اسیدی رشد می کنند و به طور کلی گیاهان آپارتمانی که گلشان مورد توجه است خواهان خاک های اسیدی هستند.
ترکیب مناسب خاک گلدان برای این قبیل گیاهان را می توانید به این ترتیب آماده کنید. ۱ قسمت تورب + ۲/۱ قسمت کمپوست + ۲/۱ قسمت خاک برگ
- گیاهان آهک دوست: این قبیل گیاهان را می توانید در خاکهای آهکی یا قلیایی کشت نمایید و با آب معمولی آبیاری کنید.
ترکیب مناسب خاک گلدان برای این قبیل گیاهان را می توانید به این ترتیب آماده کنید ۱ قسمت ماسه + ۳/۱ قسمت خاک تازه باغچه + ۳/۱ قسمت خاکبرگ
سازگار کردن گیاه با محیط جدید
هنگامی که گیاه آپارتمانی را از گلفروشی یا گلخانه به منزل منتقل می کنید مدتی طول می کشد تا گیاه با محیط جدید سازگار شود که این دوره را دوره سازگاری می کویند.
این عوارض را ممکن است در بدو امر در گیاه ببینید:
برگهای گیاه در مقایسه با شرایط گلخانه آب بیشتری از دست می دهد و ریشه گیاه قادر به جذب سریع آب و جانشین نمودن آب از دست رفته نیست . این امر ریزش گلها و برگها را در هفته اول به دنبال دارد.
افزایش یا کاهش نور محیط جدید در مقایسه با محل اول گیاه عامل دیگری برای زرد شدن و ریزش برگها در هفته اول است.
با دستورالعملهای زیر می توانید میزان سازگاری گیاه با محیط جدید را افزایش دهید:
- در هفته اول در آبیاری گیاه با توجه به نیاز آن غفلت نورزید تا ریشه ها بتوانند کمبود آبی را که گیاه از دست می دهد جبران کند.
- برگ پاره ای از گیاهان را به منظور کاهش تعریق گیاه با آب اسپری کنید.
- گلدان را در روز های اول در محیط نسبتا خنک ( ۱۳ تا ۱۶ درجه ) نگهداری کنید این عمل باعث تقلیل فعالیت گیاه و در نتیجه موجب کاهش تعریق و تبخیر آب می گردد و به سازگاری گیاه کمک می کند.
- از تابش مستقیم نور خورشید به گیاه جلوگیری کنید حتی اگر گیاه نور دوست باشد زیرا نور مستقیم موجب ازدیاد فعالیت گیاه شده در نتیجه به آب بیشتری احتیاج پیدا می کند.
- از دادن کود به گیاه تا سه ماه بعد از خرید خودداری نمایید زیرا در هنگام خرید به اندازه کافی کود در گلدان وجود دارد. از طرفی در اثر تغییر شرایط محیط رشد گیاه قدری کاسته می شود و در نتیجه به مواد غذایی کمتری نیاز دارد.
منبع:مهندس علی ایرانمهر و گروه دانش وتکنولوژی سایت تبیان زنجان با اندکی اصلاح
